NOEME WILLEM
VISSER Wie en Waarom

Liturgie LITURGIEK Liturgiek TVG Liturgiegeschiedenis Joods Vroeg Christelijk Oosters Orthodox Westers Katholiek Protestants

HYMNOLOGIE Geschiedenis van de Hymnodie Oud Joodse Hymnodie Vroeg Christelijke Hymnodie Griekse Hymnodie tot 900AD Latijnse Hymnodie Lutherse Hymnodie Calvinistische (Franse) Psalmodie Nederlandse Gemeentezang na de Reformatie Engelse Hymnodie Muziekgeschiedenis

Lezing Studium Generale Cursus TVG ALKMAAR 2006-2007 door Noeme Visser (Internetversie)

1. Actualiteit

De laatste jaren zijn allerlei alternatieve evangelieteksten in het nieuws geweest.(voor Apocriefen van het Nieuwe Testament (Wikipedia), klik hier) Twintig jaar geleden was dat het Evangelie van Thomas, met op TV een serie 'De Verliezers' met Gilles Quispel als deskundige toelichter. De Gnosis, een prominente stroming in het alternatieve evangeliemateriaal, werd door hem hoog ingeschat, als een onterecht zo fel afgewezen vorm van Christendom, waarin in ieder geval waardevolle elementen te vinden zijn.

2. Teneur van de actualiteit.

De berichtgeving was niet neutraal. Er klonk verrassing door over de nieuwe? vondsten, er klonk irritatie dat we dat nu pas te weten krijgen. Wantrouwen tegen het gevestigde Christendom dat dit alles verborgen had gehouden werd in allerlei publicaties openlijk geventileerd, boeken die het 'complot' van het gevestigde Christendom tegen de 'waarheid' uitwerkten deden het goed.

Aan de andere kant waren er veel publicaties en sites die vertekeningen van de historische waarheid recht probeerden te zetten bijvoorbeeld rond de Tempeliers op de site van Temple Church in London.

3. Waar ligt de (historische) waarheid?

Kenmerkend voor de esotere gnostische stroming is dat deze sterk lijkt op veel andere esotere stromingen en eerder geënt lijkt op de intuïties en verlangens van de postmoderne mens dan op een godsdienst uit de oudheid.

Om beter zicht te krijgen op de kenmerken van de historische Gnosis, is het goed eerst te zien wat we weten van de periode waarin de Gnosis opkwam, wat de kenmerken ervan waren en waarom deze afgewezen werd door de Kerk.

A. Vroege Kerk

-Beginsituatie

-----Vele Godsdiensten, oude en nieuwe in het Romeinse Rijk

-----Platoonse Filosofie onderdeel van de cultuur van ontwikkelde mensen
----------Kenmerken Platonisme als filosofie
----------Het beeld van oorsprong en doel van de mens in de dialogen van Plato
----------Metempsychosis (zielsverhuizing, ook wel reïncarnatie genoemd)

B. De Gnostiek als antieke stroming

De Gnostiek is een antieke stroming die een dualistisch wereldbeeld gebruikt bij het bevatten van de Joods-Christelijke traditie.Kernthema van de gnostiek is dat de mens vergeten is wie hij in werkelijkheid is. Jezus speelt in de gnostische teksten een geheel andere rol dan in het traditonele, kerkelijke christendom. Hij is geen god, maar een boodschapper die de mens komt oproepen 'zichzelf te herinneren'.
Tegenover geloof stelt de gnostiek de gnosis. Gnosis is het Griekse woord voor kennis, en betekent hier kennis van de ware aard van de mens, die tegelijkertijd ook kennis is van de aard van de werkelijkheid. Gnosis als zelfkennis is ook kennis van 'het Al'. Met als doel d.m.v. die kennis de weg terug te vinden uit de kerker van de materie naar vereniging met het goddelijke.

Voor een overzicht van de Gnostiek als antieke stroming, klik hier..

(Voor Gnostische scheppingsmythe, klik hier.)

-Kenmerken van Gnostische geschriften

-----a. Ze nemen als uitgangspunt: bijbels materiaal

-----b. Ze interpreteren anders dan orthodoxe Christenen met gebruik making van elementen uit het antieke wereldbeeld: Jezus Christus niet Zoon van Schepper God, maar van de hoogste God. Hij is gekomen om wat in het werk van de afvallige Schepper God (de Demiurg) fout gegaan is goed te maken.

C. Gnostisch erfgoed in de westerse geschiedenis

In de westerse geschiedenis zijn allerlei stromingen waarbij gnostisch erfgoed bespeurd is. Veelal worden de Albigenzen of Katharen gezien als een Gnostische stroming. Zowel de Dominicanen als de Franciskanen hadden hiermee te doen. Het is echter de vraag of er een directe ontlening is of dat algemene verlangens er gestalte in kregen.

4. Conclusie:

- + - A. Historische Gnostiek was een sterk helleniserende stroming binnen het Christendom

De conclusie die we uit de analyse van de beginsituatie kunnen trekken (zie ook Roukema, Gnosis & geloof in het vroege Christendom, 1998) is dat de Gnostiek een Christelijke stroming is die de Christelijke traditie verregaand interpreteert en uitlegt in het licht van de Platoonse wereldbeschouwing. Daarbij zijn in verschillende gnostische geschriften ook invloeden van andere godsdiensten te zien.

- + - B. De als gnostisch aangemerkte historische stromingen zijn zo divers dat ze moeilijk tot een homogene traditie te herleiden zijn.

- + - C. Moderne Gnosis is eerder een postmoderne creatie dan het product van een historische ontwikkeling.

De moderne esotere Gnosis is niet de directe afstammeling van de antieke Gnosis, het is eerder een eclectische moderne stroming die uit historische bewegingen selecteert wat nu aanspreekt.

- + - D. De Gnosis kan (vgl Quispel) gezien worden als een onbetaalde rekening van het Christendom

Er is veel te zeggen voor de stelling dat Innerlijkheid en intuïtie bij gewone gelovigen in het gedrang zijn gekomen door de tendens naar ambtelijkheid, organisatie en beheersbaarheid van de kant van het instituut Kerk.

- + - E. De Gnostiek heeft in de bijbelse traditie geschrapt wat niet binnen het wereldbeeld paste en lijdt daardoor aan de beperkingen van dat wereldbeeld. De 'mainstream' Christelijke traditie laat de bijbelse traditie onverlet en gaat daarmee in elke tijd een dialoog aan.