Favoriete thema's

Tot de val van Antwerpen (1585) geven de geuzenliederen een beeld van de gevechten tegen Spanje, het plaatselijke verzet in steden als Leiden en Den Briel en van de rouw om de dood van Willem van Oranje die in 1584 werd vermoord. Later gaan de liederen over de heldendaden van prins Maurits en Frederik Hendrik en over de politiek van hertog Alva die in 1567 naar Nederland kwam. Naarmate de omstandigheden in de oorlog gunstiger werden voor Nederland ontstonden er meer liederen met lof op de Republiek. De toon van de geuzenliederen werd heroïsch en zelfbewust, ook door de economische groei en de artistieke opbloei van de Renaissance. Een blijvend element in de geuzenliederen was het hekelen van katholieken.

Daarvoor bestonden binnen de strijdliteratuur een aantal favoriete thema's. Katholieken werden met name bespot vanwege de leugen van de katholieke transsubstantiatie (brood en wijn veranderen bij de Eucharistie in lichaam en bloed van Christus), de leugen van het Vagevuur, de katholieke eredienst, de heiligenverering, de onbijbelse katholieke leerstellingen en de slechtheid van priesters en pausen.

Op hun beurt bespotten de katholieken het opstandige karakter van het protestantse geloof, de interne verdeeldheid van de protestanten en de onkuisheid van getrouwde predikanten. Overigens bleven de katholieken lange tijd wat achter met hun reacties op de protestantse bespottingen. Dit gold ook voor de reacties in liedvorm: een ‘anti-geuzenliedboek' is door de katholieken bijvoorbeeld nooit gedrukt. Er zijn dan ook veel minder katholieke liederen overgeleverd dan protestantse.

Werd er door de katholieke partij wél een anti-protestants lied geschreven, dan werd het vaak op een melodie uit het vijandige kamp gezet. Op deze manier werd de tegenpartij nog eens extra getreiterd. Dit systeem, waarin liederen van de tegenstander werden beantwoord met tegenliederen, was in de zestiende eeuw zeer populair. Zo gebruikten katholieken het Wilhelmus en de calvinist Revius een gregoriaans lied om de vijanden zwart te maken en de eigen partij moed in te spreken. Ook het Wilhelmus zelf was een tegenlied. De melodie waarop het geschreven werd, was die van Chartres, een spotlied tegen de protestanten in Frankrijk. Dat lied werd door de schrijver van het Wilhelmus omgezet in een triomflied ter ere van de Nederlandse protestanten, in de persoon van Willem van Oranje.