Wilhelmus

Text Box:  Het Wilhelmus in het Geuzenliedboek van 1581. Coll. Koninklijke Bibliotheek Den Haag. 
 
De oudst bekende Nederlandse versie van het Wilhelmus staat in een geuzenliedboek van 1577 of 1578. Bij het lied is in deze bundel alleen een wijsaanduiding gegeven, geen muzieknotatie. De wijsaanduiding luidt 'Na de wijze van Chartres'. Chartres is een Frans lied waarin de mislukte aanval van de hugenoten (protestanten), onder leiding van de Prins van Condé, op de stad Chartres wordt bezongen. De zestiende-eeuwse melodie van Chartres is opgetekend in een klein bundeltje liederen, de Deuchdelycke Solutien (1574). Deze melodie is iets eenvoudiger dan die uit de Gedenck-clanck van Adriaen Valerius uit 1626, de versie van het Wilhelmus die wij nu kennen. Wie de dichter van het oorspronkelijke Wilhelmus geweest is, is onduidelijk. Enkele bronnen van ca. 1600 noemen Philips van Marnix, heer van St.-Aldegonde, als dichter.

Het Wilhelmus bezingt de verzetsheld Willem van Oranje in de Opstand tegen de Spaanse koning. Deze triomfantelijke inhoud van het Wilhelmus is tegenovergesteld aan de inhoud van het oorspronkelijke lied Chartres. In dat lied werd de prins van Condé juist in een slecht daglicht geplaatst en bespot om het mislukken van zijn offensief tegen Chartres. Met het Wilhelmus hadden de Nederlandse protestanten dus een anti-protestants lied overgenomen en omgevormd tot propaganda voor de eigen partij. Het laatste gebeurde in de zestiende eeuw vaker: strijdende groepen lijfden elkaars liederen in en schreven tegenliederen op melodieën uit het vijandige kamp.

Literatuur

Louis Peter Grijp, Van geuzenlied tot Gedenck-clanck: eerste deel: het geuzenliedboek in de Gouden Eeuw. In: Zeventiende eeuw, jg. 10 (1994), nr.1, p. 118-132.

Louis Peter Grijp, Van geuzenlied tot Gedenck-clanck: tweede deel: de receptie van geuzenliederen, in het bijzonder in de contrafactuur. In: Zeventiende eeuw, jg. 10 (1994), nr. 2, p. 266-276.

L.P. Grijp, De hoer van Babylon: politieke liederen uit de tachtigjarige oorlog. In: Spiegel historiael, jg. 22 (1987), nr. 4, p. 165-171/206.

Nederlandse Literatuur, een geschiedenis. Onder redactie van M.A. Schenkeveld-van der Dussen e.a. Martinus Nijhoff Uitgevers, Groningen, 1993. Essay 30 biedt informatie over geuzenliederen en het Wilhelmus.

Verantwoording

De keuze uit het Geuzenliedboek van 1581 is weergegeven naar de editie van Leendertz, 1924-25.