Wilhelmus
De oudst bekende
Nederlandse versie van het Wilhelmus staat in een
geuzenliedboek van 1577 of 1578. Bij het lied is in deze bundel alleen een wijsaanduiding
gegeven, geen muzieknotatie. De wijsaanduiding luidt 'Na de wijze van Chartres'.
Chartres is een Frans lied waarin de mislukte aanval van de hugenoten
(protestanten), onder leiding van de Prins van Condé, op de stad Chartres wordt
bezongen. De zestiende-eeuwse melodie van Chartres is opgetekend in een
klein bundeltje liederen, de Deuchdelycke Solutien (1574). Deze melodie
is iets eenvoudiger dan die uit de Gedenck-clanck van Adriaen Valerius
uit 1626, de versie van het Wilhelmus die wij nu kennen. Wie de dichter
van het oorspronkelijke Wilhelmus geweest is, is onduidelijk. Enkele
bronnen van ca. 1600 noemen Philips van Marnix, heer van St.-Aldegonde, als
dichter.
Het Wilhelmus
bezingt de verzetsheld Willem van Oranje in de Opstand tegen de Spaanse
koning. Deze triomfantelijke inhoud van het Wilhelmus is tegenovergesteld
aan de inhoud van het oorspronkelijke lied Chartres. In dat lied werd
de prins van Condé juist in een slecht daglicht geplaatst en bespot om het mislukken
van zijn offensief tegen Chartres. Met het Wilhelmus hadden de Nederlandse
protestanten dus een anti-protestants lied overgenomen en omgevormd tot propaganda
voor de eigen partij. Het laatste gebeurde in de zestiende eeuw vaker: strijdende
groepen lijfden elkaars liederen in en schreven tegenliederen op melodieën uit
het vijandige kamp.
Literatuur
Louis Peter Grijp, Van geuzenlied tot Gedenck-clanck: eerste deel: het
geuzenliedboek in de Gouden Eeuw. In: Zeventiende eeuw, jg. 10 (1994),
nr.1, p. 118-132.
Louis Peter Grijp, Van geuzenlied tot Gedenck-clanck: tweede deel: de receptie
van geuzenliederen, in het bijzonder in de contrafactuur. In: Zeventiende
eeuw, jg. 10 (1994), nr. 2, p. 266-276.
L.P. Grijp, De hoer van Babylon: politieke liederen uit de tachtigjarige
oorlog. In: Spiegel historiael, jg. 22 (1987), nr. 4, p. 165-171/206.
Nederlandse Literatuur, een geschiedenis. Onder redactie van M.A. Schenkeveld-van
der Dussen e.a. Martinus Nijhoff Uitgevers, Groningen, 1993. Essay 30 biedt
informatie over geuzenliederen en het Wilhelmus.
Verantwoording
De keuze uit het Geuzenliedboek van 1581 is weergegeven naar de editie van
Leendertz, 1924-25.