Christelijke Symbolen: Het Kruis

Symbolische Kleuren in de Eredienst

Symbolisch Bloemschikken

Betekenis Symbolen en Tekens

Oersymbolen

Apostelen en attributen

Heiligen en attributen

In de beeldende kunst.

Het Kerkgebouw

Kerkhofsymboliek

Wat betekent het woord “symbool”?

Symbool, van het Griekse "symbolon" hetgeen "teken" wil zeggen, is een wezen of een voorwerp dat een abstract begrip voorstelt of verbeeldt.
De benedictijn Bruno Van Havere geeft in zijn boek: "Het Zinnebeeld in de Kristelijke Kunst" volgende definitie voor symbolen: ‘Symbolen zijn voorstellingen van het onvergankelijke in zinnelijk waarneembare vormen; het één en het ander is in een <samengeworpen> met elkander, door gedachte-eenheid versmolten. Symbolen zijn feitelijk omgezette vergelijkingen. Ze ontstaan door overdracht van zinnelijke, concrete voorstellingen op het abstracte door het brengen van uitwendige vergelijkingspunten tot inwendige abstracte identiteit. De symboliek is een beeldschrift, een tekentaal.’

Prof. Dr. J. M. Timmers geeft in zijn boek "Symboliek en Iconografie" volgende definitie: ‘... een symbool is een begrip, of de voorstelling daarvan, dat, een ander begrip vervangende, voor de waarnemende geest dit vervangend begrip samenvat.’

Zo is de hond bijvoorbeeld een symbool van trouw, de balans een symbool van de rechtvaardigheid, het kruis een symbool van de christenen, toren en palmtak het symbool van de heilige Barbara, het hakenkruis een symbool van het Derde Rijk en ga zo maar verder. De oorsprong waarom juist een bepaald voorwerp, dier of mens voor symbool staan is dikwijls onduidelijk en heeft vaak diepere gronden. Zo heeft bvb. het hakenkruis in oorsprong niets met het Derde Rijk te maken. Het is daarom nuttig enkele voorname symbolen van nabij te gaan bekijken om zo de waarde en oorsprong ervan beter te begrijpen.  

Symbolen zijn tekens waaronder wij iets verstaan. Het schrift is een geëvolueerde vorm van symboliek, weinigen staan echter nog stil bij de oorsprong van het schrift of zijn op de hoogte van de evolutie ervan.
Ook attributen vormen een belangrijk deel van datgene wat wij onder symbolen verstaan. Het attribuut is een voorwerp, aan een door de kunst voorgestelde persoon toegevoegd, waardoor die persoon van alle andere personen onderscheiden wordt. Maar ook de personificatie is een symbool waarbij een persoon een niet stoffelijk begrip vervangt. Zo kan bvb. Maria de personificatie zijn van de Kerk. De allegorie is nauw verwant met symbolen, het is de symbolische voorstelling van een ideeën of een ander abstract begrip door middel van personen, zaken en handelingen. Een grijsaard met een zandloper en een zeis is een allegorie van de tijd. En verder is er nog de metafoor, een overdrachtelijke of figuurlijke uitdrukking die berust op een vergelijking. bvb.: het schip der woestijn, de kameel.

Symbolen zijn zo oud als de mens. Vooraleer de mens kon schrijven richtte hij reeds bouwwerken op. Deze bouwwerken waren in oorsprong dikwijls symbolen. Later zullen voornamelijk religies symbolen gaan gebruiken. Symbolen kunnen daarom, al naar gelang de religie, verschillende betekenissen hebben. Voor ons, Westerse mens, zijn de symbolen uit de bijbel en later uit het christendom de meest herkenbare.