LITURGIE
&CETERA
|
Thema's | |||||||
![]() |
||||||||
Hoofddienst | Getijden | Devotie | Uitingsvormen | ![]() |
||||
![]() |
||||||||
![]() De Zestiende Eeuw ![]() |
![]() 1502 Publicatie van Apocalypsis Nova, waarin voorspeld werd dat er een engelachtige paus zou komen, voorafgegaan door heilige mannen. 1503 Een Russiach concilie dit jaar bracht een slitsing aan het licht in de Russisch Orthodoxe Kerk tussen Bezitters en Niet-Bezitters. De Niet-Bezitters wilden kloosters van hun land ontdoen. De kloosters bezaten ongeveer een derde van het Russische land in deze periode. De Niet-Bezitters positie werd beargumenteerd door Nils Sorsky (1433-1508). Hetzelfde concilie veroordeelde de praktijk wijdingsgeld te heffen (zie 1479). 1503 Julius II
(1503-13) werd paus. Terwijl hij kardinaal was had Julius drie dochters gekregen.
1503 Erasmus publiceerde zijn Handboek van de Christelijke Soldaat, waarin hij een visie op de kerk naar voren bracht waarin de leken invloed zouden winnen ten koste van de rijkdom en invloed van de geestelijkheid. Het werd vertaald in verscheidene europese talen en was rond 1515 erg populair. 1503 Spaanse legers veroverden Napels en begonnen centraal Italie te overheersen. Dit zou gevolgen hebben voor Hendrik VIII, het pausdom en de Engelse Hervorming. (Zie 1527.) 1504
Dood van Kassianus, stichter van het Ten Hemelopnemingsklooster bij
Uglich. Kassianus was de Krim ontvlucht toen de Moslims zich van
dat gebied meester maakten aan het einde van de vijftiende eeuw.
Op de Krim woonde hij op het Mangup Plateau (het laatste bolwerk
van het Christendom op de Krim) waar de Mangup hoofstad te vinden was. 1506
Op 18 April legde Paus Julius II (1503-13) de eerste steen voor de nieuwe St.
Pieterskerk. De basiliek werd voltooid in 1615. 1506
De publicatie van Johannes Reuchlins Rudimenten gaf het startschot voor hernieuwde studie van het Hebreeuws door West Europese geleerden en theologen.
Reuchlin werd aangevallen door Johannes Pfefferkorn, een joodse
bekeerling die zich sterk maakte voor het vernietigen van Joodse
boeken. De Dominicanen steunden Pferrerkorn en brachten de
kwestie voor de Inquisiteur van het diocees Keulen. De
Inquisiteur (Jakob von Hochstraten) sprak zich tegen Reuchlin
uit. Deze ging in beroep bij de paus, die zich eerst
voor Reuchlin uitsprak en vervolgens hem opdracht gaf te zwijgen
en de gerechtelijke kosten te betalen. Reuchlin deed geen van
beide. (Toen de controverse over Luther begon zagen velen dit in
eerste instantie als een vervolg in het conflict tussen de
humanisten en de obscurantisten.) 1508-12
In opdracht van Paus Julius II (1503-13) schilderde Michelangelo phet plafond van de Sixtijnse
Kapel in Rome. 1509 Vier Dominicanen werden op de brandstapel gebracht te Berne voor het ensceneren van wonderen om de leer van de onbevlekte ontvangenis van de Maagd Maria in discrediet te brengen. 1509 Katharina van Aragon (1485-1536) trouwde Hendrik VIII, koning van Engeland van 1509 to 1547. 1510 140 mensen werden verbrand in Brescia vanwege het uitoefenen van hekserij. 1511-15
De zaak 'Hunne'. In 1511, toen de jonge zoon van een Londense
kleermaker genaamd Richard Hunne stierf, de priester van de kerk,
Thomas Dryffeld, eiste het kleed waarin het kind gedragen werd als
betaling voor de uitvaart. De priester daagde Hunne voor het
gerecht over deze betaling en Hunne verloor. Hierop klaagde Hunne
dat Dryffeld het Praemunire Statuut schond (zie 1353
above). Dit wekte de gramschap van de bisschop van Londen,
Richard Fitzjames. Fitzjames liet Hunne arresteren en liet zijn
huis doorzoeken. Een Wycliffe Bijbel werd gevonden en enige
ketterse boeken. Spoedig daarna werd Hunne vermoord terwijl hij
in de gevangenis verbleef, door de kanselier van de bisschop en twee
anderen. De moordenaars werden aangeklaagd maar nooit voor het
gerecht gebracht. Fitzjames zat toen een gerechtshof voor dat
Hunne veroordeelde wegens ketterij. Hunnes lichaam werd verbrand
en zijn bezit verviel aan de kroon: zijn gezin verviel tot de
bedelstaf. 1511
Een groep ontevreden kardinalen, gesteund door Koning Lodewijk XII
van Frankrijk (1498-1515), hield een concilie gericht tegen Paus Julius
II (1503-13) in Pisa. Omdat het concilie werd beschouwd als
een Franse politieke manoeuvre ontving deze
weinig internationale steun. 1512
In Mei verdreef het Heilige Verbond van Spanje, Venetie, het Duitse Rijk, Engeland en de
Zwitsers de Fransen uit Milaan. 1512 Jacques Lefevre, professor aan de Universiteit van Paris, publiceerde een Latijnse vertaling van Paulus’ brieven. Verscheidene jaren voor Luther voegde hij er een commentaar aan toe waarin hij leerde dat de redding van de Genade komt door het geloof in Christus’ offer aan het kruis, niet door werken. Hij ontkende ook de transubstantiatie. 1512-17 Het
Vijfde Lateraanse Concilie
opende in Mei 1512. Dits concilie herriep het decreet van het
Concilie van Constance dat concilies verheven had boven pausen.
Het bevestigde ook de onsterfelijkheid van de ziel en probeerde in 1513
op de laatste dagen preken af te schaffen (zie 1494 en 1502). 1513
Leo X (1513-21) verkozen tot Paus. Leo, de zoon van Lorenzo de Grootse van
Florence, was priester geworden op 7 jarige leeftijd, en kardinaal toen hij 13 was. 1514 300 personen werden verbrand te Como als straf voor het practiseren van hekserij. 1516 Erasmus’ Griekse Nieuwe Testament gepubliceerd – het eerste Griekse Nieuwe Testament dat ooit gedrukt werd. Hetomvatte ook een nieuwe Latijnse vertaling. (In een commentaar op Handelingen 17.34, herhaalde Erasmus Lorenzo Valla’s kritiek op de bewering dat Dionysius zelf de auteur was van de werken uit het Dionysische corpus.) De eerste editie van Erasmus’ Griekse Nieuwe Testament was gebaseerd op slechts vier Griekse manuscripten, waarvan er geen eerder was dan de elfde eeuw. Zelfs voor de vierde editie, had hij slechts één Grieks manuscript voor het boek Openbaring. Hierin ontbraken de laatste vijf verzen, die Erasmus uit het Latijn in het Grieks vertaalde. Er was kritiek op deze procedure. Erasmus werd ook becritiseerd voor het ondermijnen van het gezag van de Vulgaat. Een geleerde genaamd Sutor stelde, “als de Vulgaat op één punt fout was, zou het gezag van de hele Heilige Schrift instorten.” Controversen ontstonden over het feit dat Erasmus 1 Johannes 5.7 wegliet (het was niet in zijn manuscripten) en Matteus 6.13 (dat wel in zijn manuscripten was, maar waarvan hij vermoedde dat het niet in de Griekse tekst was die Hieronimus gebruikte). Hij werd ook bekritiseerd voor het niet corrigeren van Hebreeën 2.7 volgens het Hebreeuws, waar staat “weinig minder dan God” in plaats van “weinig minder dan de engelen;” voor het vertalen van het Griekse woord voor “berouw hebben” door het Latijnse “van mening veranderen;” en het Griekse woord Logos door het Latijnse sermo. 1516 De
Pragmatische Sanctie (zie 1438 & 39) afgeschaft door het Concordaat van
Bologna,
een overeenkomst tussen de koning van Frankrijk en de paus. In ruil erkende
paus Leo X (1513-1521) het recht van Koning Frans I van Frankrijk (1515 –1547),
om abten en bisschoppen te benoemen in zijn rijk. De Gallicaanse kerk
bleef dus in feite onafhankelijk van het pausdom. In ruil daarvoor
mocht de paus jaargelden innen, een juridisch beroep op Rome was toegestaan, en
werd de superioriteit van pausen ten opzichte van concilies erkend. 1517 Toen paus Leo
X (1513-1521) ontdekte dat sommige van zijn kardinalen een complot tegen hem
smeedden, benoemde hij op één dag 31 nieuwe kardinalen. 1517 Het vierde
deel van de Complutensiaanse Polyglot werd gedrukt. Het Oude Testament van de Bijbel heeft
in de Complutensiaanse Polyglot drie kolommen: 1. Hebreeuws, 2. de Latijnse
Vulgaat, en 3. de Septuagint met een interlineaire Latijnse vertaling. De derde
kolom van het Complutensiaanse Oude Testament is de eerste gedrukte editie van
de Septuaginta. Men denkt dat deze versie ongeveer de vroeg Christelijke editie
van Lucianus (3e eeuw)
weerspiegelt. De Polyglot kreeg pas in 1520 de pauselijke goedkeuring om
te worden gepubliceerd. 1517 Martin Luther begon de
Protestantse Reformatie (volgens de traditie) door het nagelen van zijn 95 stellingen aan
de deur van een kerk in Wittenberg, Duitsland. Enkele van de stellingen: 1517 Egypte kwam
onder Ottomaanse heerschappij. 1518 Andreas
Asolanus publiceerde de tweede gedrukte Septuagint, dit op de Aldine drukpers,
vandaar dat deze bekend staat als de Aldine editie. Men denkt dat de tekst de
Hesychiaanse redactie weerspiegelt. 1518 De Rijksdag
van het Heilige Roomse Rijk, samengeroepen door keizer Maximiliam (1493-1519)
kwam samen in in Augsburg om te beslissen
of Duitsland een bijdrage aan Rome zou betalen ter ondersteuning van een
kruistocht tegen de Turken. De Rijksdag weigerde, en stelde vast dat de
belastingen voor de kruistochten in het verleden waren gebruikt voor andere
doeleinden, en dat jaargelden, de kosten bij bevestiging in een ambt en de
kosten van kerkelijkerechtspraak exorbitant waren. Ook bekritiseerde de
Rijksdag Rome voor het toekennen van Duitse kerkelijke ambten aan Italiaanse
priesters. 1519 Karel V,
koning van Spanje, werd Heilige Roomse Keizer (1519-1556). 1520 Erasmus ' Ratio (1520 editie)
bevatte de volgende regels: "Sommigen beweren dat het universele lichaam
van de Kerk is samengebald in een Romeinse paus, die zich niet kan vergissen
over geloof en zeden, aldus schrijven ze aan de paus meer toe dan hij voor
zichzelf opeist, hoewel ze niet aarzelen om zijn oordeel te betwisten als hij
zich bemoeit met hun portemonnee of hun vooruitzichten. Is dit niet de deur
openen voor de tirannie in het geval dat een dergelijke bevoegdheid werd
uitgeoefend door een ongelovige en verderfelijke man? " 1520 Luther
publiceerde de Babylonische gevangenschap van de Kerk. Daarin betoogde
hij dat het pausdom de kerk 1000 jaar gevangen had gehouden en het geloof, de
moraal, en het ritueel had bedorven. Hij drong aan op communie onder beide
gedaanten en presenteerde de theorie van de consubstantiatie, dat Christus
aanwezig is in de Eucharistie, samen met het brood en de wijn. Eerder dat jaar,
in zijn Open Brief, verzette Luther
zich tegen het onderscheid tussen geestelijken en leken, het recht van de
pausen te beslissen over de interpretatie van de bijbel, en het veronderstelde
exclusieve recht van pausen om een Algemeen Concilie bij elkaar te roepen.
Later in het jaar, publiceerde hij een verhandeling over christelijke vrijheid, waarin hij verklaarde
dat de mens alleen door het geloof gered wordt, los van zijn werken. 1520 In juni
veroordeelde paus Leo X (1513-1521) Luther in de bul Exsurge Domine. Luther
verbrandde het document waarin de paus hem excommuniceerde op 10 december. Hij
was van mening: "Dit verbrand stelt niets voor. Het is noodzakelijk dat de
paus en de de pauselijke zetel worden verbrand. Wie niet met heel zijn hart
tegen het pausdom is kan geen eeuwig heil verkrijgen. " 1521 Belgrado (Servië) ingenomen door de
Turken. 1521 Er wordt
geschat dat in dit jaar meer dan 150 ambten in het Vatikaan te koop waren, ter
waarde van ongeveer 3.000.000 dukaten. 1521 Rijksdag van Worms. Beschermd door
Frederik, de keurvorst van Saksen, weigerde Luther iets te herroepen. Hij
verklaarde dat pausen en concilies feilbaar waren, maar dat de Heilige Schrift
onfeilbaar was. Keizer Karel V was vastbesloten "tegen hem op te treden als tegen infame ketter " en
verkreeg daarmee pauselijke steun voor
zijn komende oorlog tegen Frankrijk over de zeggenschap over Milaan. Frederick
verborg Luther in het kasteel van Wartburg. 1522 Keizer Karel
V introduceerde de Inquisitie in Nederland om het protestantisme uit te roeien. 1522 Paus Adrianus VI (1522-1523) leerde dat pausen
konden dwalend in hun officiële rol als leraren van de Kerk. Adrianus was een
Nederlander en de laatste niet-Italiaanse paus tot Johannes Paulus II (1978). 1522 Het Duitse
Nieuwe Testament van Luther gepubliceerd. 1522 Erasmus ' Ratio (1522 editie)
bevatte de volgende regels: Wij doen niets af aan de majesteit van de paus van
Rome "Was het maar zo dat hij de kwaliteiten had die aan hem toegeschreven
worden, die hij niet in staat om dwalen op het gebied van de vroomheid, dat hij
in staat was zielen te bevrijden uit het vagevuur. " 1522 In november
zond Paus Adrianus VI (1522-1523) een gezant naar de Rijksdag van Neurenberg
(Duitsland). De gezant verklaarde dat de kwalen van de kerk zich van het
pausdom af omlaag hadden verspreid legde uit dat de paus het voornemen had de
curie en hiërarchie te hervormen. Met Luther had de paus echter geen sympathie:
de "kleinzielige monnik" zijn fouten zou moeten erkennen en dat zijn
leer zou moeten worden onderdrukt. 1522 In december, veroverden de
Turken Rhodos. De
Ridders van Sint Jan van Jeruzalem (de hospitaalridders) hadden er na 1309 een
burcht gebouwd. Hun vloot gepoogd de zuidelijke Middellandse Zee te beschermen
tegen de Turken. 1523 Zürich
aanvaardt de Reformatie gehoord na een publiek debat. Huldrych Zwingli was de
belangrijkste voorvechter van de Reformatie. 1524 In
Straatsburg begon een leek genaamd Clement Ziegler te leren dat het lichaam van
Christus in de hemel bestond vóór zijn incarnatie. 1524 In juni
verbood de gemeenteraad van Zürich religieuze beelden. Zürich was de thuisbasis
van de reformator Zwingli Huldrych. Op een bepaald moment en onder invloed van Zwingli,
verbood Zürich muziek in de eredienst. Dit verbod bleef van kracht tot 1598. 1524 In Riga
(Letland) scheurde een groep van protestanten een standbeeld van de Maagd Maria
uit de kathedraal en gooide deze in de Dvina rivier. Toen ze bleef drijven,
klaagden ze haar aan als een heks en
werd ze verbrand. 1525 In januari
doopte een groep protestanten in Zürich, die de kinderdoop afwezen, elkaar. Ze
braken ook brood en deelden wijn om het priesterschap van alle gelovigen te
laten zien. Deze radicalen werden anabaptisten genoemd. Vier van hen
werden verdronken in de rivier de Limmat in 1526 toen Zürich optraden om
radicalen te onderdrukken. 1525 Zwingli
schreef zijn Over de Doop, waarin hij de gedachtengang ontwikkelde (eerder door
Luther uitgesproken) dat de kinderdoop kon worden gerechtvaardigd in analogie
met de Oude Testamentische praktijk van de besnijdenis. In dit jaar en het
volgende bracht Zwingli de gedachte naar voren dat Christus enkel aanwezig is
in het Avondmaal op een louter symbolische wijze. Hij benadrukte dat het doel
van de eucharistie was om de gemeente te
herinneren aan Christus' daden ten gunste van de mens. 1525 In april
verbood de gemeenteraad van Zürich de Mis. 1525 In Dorpat
(Tartu, Estland) braken Duitsers een orthodoxe kerk binnen en vernietigden de
iconen. Gebeurtenissen zoals deze leidden ertoe dat de orthodoxen de Lutheranen
(ten onrechte) zien als beeldenstormers. 1525 William Tyndales Engelse vertaling
van het Nieuwe Testament werd gedeeltelijk gedrukt in Keulen. Voordat
de druk kon worden voltooid hoorden de katholieke autoriteiten ervan en
verhinderden het verdere drukken. Het drukken werd voltooid in Worms in 1526.
In navolging van een lutherse gewoonte vermeldt de druk van 1525 dat de
authenticiteit van Hebreeën, Jakobus, Judas en Openbaring twijfelachtige is.
Dit verviel in de druk van 1526. 1525 Albrecht,
Grootmeester van de Duitse Orde, regelde met koning Sigismond I van Polen dat
de gebieden van de Orde in het Koninklijk Pruisen een seculiere leengoed van
Polen zou zijn. Hij maakte vervolgens Koninklijk Pruisen de eerste Protestantse
(Lutherse) staat in Europa. 1525 / 6 De
niet-bezitters bekritizeerden tsaar Basil III voor het ten onrechte scheiden
van zijn vrouw, en werden daarom onderdrukt. 1526 Genève, een
deel van het hertogdom Savoye, sloot een verbond met de Zwitserse stad Bern,
zonder toestemming van Savoye. 1526 De Ottomaanse
Turken,
onder Sultan Suleiman I (1520-1566) versloegen de Hongaren in de slag bij Mohács.
Aldus veroverden ze Hongarije en openden ze de weg naar Wenen. Een groot deel van
Hongarije werd in 1547 opgenomen in het Ottomaanse Rijk. 1527 In mei
plunderden Spaanse troepen en Duitse huurlingen onder Karel V Rome. Deze aanval was
bedoeld als vergelding voor het feit dat paus Clemens VIII (1523-1534) een
alliantie was aangegaan (de Liga van Cognac) met Milaan, Venetië en Frankrijk
om meer grondgebied te krijgen in Italië. Clemens werd gevangen genomen. 1527 Hendrik VIII, koning van
Engeland, deed een beroep op Rome voor een nietigverklaring van zijn
huwelijk met Catharina van Aragon, de tante van keizer Karel V. 1528 Evenals
Zürich dat had gedaan in 1523, aanvaardde Bern het protestantisme na een
publiek debat. 1528 Op 29 feb.
werd Patrick Hamilton in St. Andrews in Schotland geëxecuteerd (levend
verbrand) wegens ketterij. Hamilton was naar het vasteland gereisd, waar hij
Luther ontmoet te Wittenburg en Tyndale bij Marburg. Na zijn terugkeer naar
Schotland, verspreide hij een catechismus getiteld "Patricks plaatsen,
die pleitte voor rechtvaardiging door het geloof. 1528 Protestanten
vernietigde een standbeeld van de Maagd Maria op een straathoek in Parijs. 1529 Hendrik VIII
verklaarde zichzelf het hoofd van de Engels kerk. 1529 Beleg van Wenen. Suleiman's
troepen belegerden Wenen. De Turken kwamen voor Wenen op 27 september, en
Suleiman pochte dat hij in de stad zou ontbijten op het feest van St. Michael
(29 Sep). Maar de Turken slaagden er niet in de stad te nemen , en uiteindelijk
trokken ze zich terug (14 okt), hoewel ze eerst hun gevangenen afslachtten of
verbrandden, met uitzondering van hen die jong genoeg waren voor de
slavenmarkt. 1529 Het colloquium van
Marburg.
Philip, landgraaf van Hessen, regelde een ontmoeting van prominente hervormers
op zijn kasteel in Marburg. Luther, Zwingli, en Martin Bucer woonden deze
ontmoeting bij. Ze werden het niet eens over de manier waarop Christus aanwezig
is in de Eucharistie. Luther verdedigde de werkelijke aanwezigheid, hij schreef
"Dit is mijn lichaam" op de tafel met krijt en bedekte die woorden
met een fluwelen doek. 1530 Paus Clemens
VII (1523-1534) kroonde Karel V tot Heilige Romeinse keizer in Bologna. Dit was
de laatste keer dat een paus een keizer zou kronen. 1530 De Augsburgse
Confessie, opgesteld
door Philip Melanchthon als een uitleg van de lutherse geloof. Zeven
evangelische vorsten en vertegenwoordigers van de twee vrije keizerlijke steden
presenteerde de belijdenis aan keizer Karel V op de Rijksdag van Augsburg.
(Karel hoopte een compromis te kunnen
regelen tussen de protestanten en de Rooms-Katholieken.) Melanchthon’s
belijdenis bevestigt de Triniteittheologie; de leer dat allen die niet
geregeneerd worden schuldig zijn aan de zonde van Adam; Christus’ godheid,
incarnatie, kruisiging, afdaling in de hel, opstanding en voortdurende
voorspraak en de rechtvaardiging door genade door het geloof , en niet door
werken. Artikel X stelt: "Er wordt onderwezen onder ons dat het ware
lichaam en bloed van Christus werkelijk aanwezig zijn in het Avondmaal van de
Heer onder de vorm van brood en wijn en dat dit uitgedeeld wordt en
ontvangen." Artikel XXII dringt erop aan dat de communie moet plaatsvinden
onder beide gestalten (brood en wijn). De belijdenis wijst ook op de noodzaak en effectiviteit van de
doop en behoudt de biecht. De katholieken antwoordden met een werk bekend als
De Weerlegging, en hoop op een compromis vervloog. 1530 Op 8 december
lokte een priester in Valencia, Spanje, een rel uit toen hij de leer van de
Onbevlekte Ontvangenis van de Maagd Maria tijdens een preek ontkende. 1530 tussen dit
jaar en 1640, werden naar schatting 1.000.000 Europese Christenen slaaf bij de
invallen van islamitische bendes uit Noord-Afrika. Dit aantal is ongeveer
gelijk aan het aantal Afrikaanse slaven dat door Europeanen naar het westen
werd getransporteerd over de Atlantische Oceaan in dezelfde periode. 1530-33 Melchior
Hoffman predikte in Straatsburg en de Lage Landen. Hij leerde dat Christus’
vlees rechtstreeks uit de hemel was gekomen (via Maria maar zonder deel te
krijgen aan haar). Hij benadrukte de volwassendoop, en voorspelde de komst van
Christus in 1533, gevolgd door het duizendjarige rijk van de heiligen. Hij werd
gevangen gezet in Straatsburg in 1533 en stierf aldaar. 1531 De Maagd
Maria verscheen naar verluidt aan een
Azteekse man genaamd Juan Diego, ongeveer 5 mijl ten noorden van Mexico
City. Als bewijs van haar verlangen dat er voor haar een kapel gebouwd zou
worden aan de voet van de Berg Tepeyac, liet zij een afbeelding van zichzelf
verschijnen op de cape van Diego en gaf hem opdracht die afbeelding Santa Maria
de Guadalupe te noemen. 1531 Zwingli
stierf terwijl hij optrad als aalmoezenier voor Zürich’ s strijdkrachten toen
ze vochten tegen de katholieken van de Zwitserse centrale kantons (de woud
kantons). Heinrich Bullinger verving Zwingli als leider van de kerk in
Zürich. Bullinger ging verder dan Zwingli in zijn leer over de Eucharistie, de
overeenkomst met Zwingli dat hij het als een herdenking zag, maar hij voegt
eraan toe dat God in feite werkt door middel van de Eucharistie. Bullinger
concentreerde zijn denken over het christendom rond het concept van Gods
verbond met mensen, en vertolkte de
doop en de eucharistie als verbonds tekenen.****** 1531 Oprichting
van de Schmalkaldische
Bond,
een defensieve alliantie tussen protestantse staten en steden binnen het Duitse
rijk. Leden waren o.a. Hessen, Saksen, Brunswijk, Anhalt, Mansfeld,
Maagdenburg, Bremen, Straatsburg, en Ulm. De bond werd opgericht in de nasleep
van de Rijksdag van Augsburg, waar katholieken hadden laten zien dat ze niet
bereid waren om mee te werken aan compromis. De Bond werd in 1547 opgeheven
door de keizer Karel V. 1533 In maart werd
de wet van Beroep rechtsgeldig in Engeland. Deze
wet verbood een beroep op de paus betreffende geestelijke zaken (met inbegrip
van het huwelijk). Kwesties die verband hielden met de koning zou worden
besloten door de Eerste Kamer van de konvokatie. Thomas Cromwell, de auteur van
deze wetgeving die Hendrik VIII in staat stelde een echtscheiding te krijgen
van Catharina van Arragon, werd kort daarna erkend als hoofdminister. De Convocatie van
Canterbury en York verklaarde: "De bisschop van Rome heeft niet door de
Schrift een grotere bevoegdheid gekregen in dit koninkrijk van Engeland dan
welke andere buitenlandse prelaat ook." In hetzelfde jaar stelden beide
Convocaties dat de paus gedwaald had door Henry toe te staan om Catherine te
trouwen, omdat ze haar huwelijk met zijn broer Arthur had bevestid door sexueel
contact. In mei, verklaarde de aartsbisschop van Canterbury, Thomas Cranmer,
het huwelijk nietig. 1534 keurde het
parlement een aantal andere belangrijke stukken van de wetgeving goed, op
Thomas Cromwell’s aandringen van: (1) de wet van beperking van jaargelden, die
jaargelden verbood (de inkomsten van een bisschopszetel het eerste jaar na
bevestiging) af te dragen aan Rome en de kathedrale kapittels verplichtte de
keus van de koning te volgen bij de bisschopsverkiezing; (2) de Ontheffingen
wet, die volledig een einde maakte aan de stroom van geld van de kerk van
Engeland naar Rome en het de aartsbisschop van Canterbury het recht gaf tot het
verlenen van ontheffingen (uitzonderingen op het kerkelijk recht), (3) de wet
voor de Onderwerping van de geestelijkheid, die de Convocaties verbood om
wetgeving door te voeren, behalve als de koning deze toestond en de Koning het recht gaf een commissie te benoemen om
alle wetgeving te controleren en zelf te blokkeren door een veto; (4) de
Successiewet, waardoor het belasteren van Henry's huwelijk met Anne verraad
werd, de nakomelingen van Hendrik's huwelijk met Anne zijn rechtmatige
erfgenamen werden, en van alle volwassenen eiste dat zij zwoeren de wet te
houden en (5) de Akte van Supremacy, op grond waarvan Henry predikanten kon
corrigeren, toezicht kreeg op de formulering van kerkleer, ketters kon
berechten en toezicht kreeg op de geestelijkheid . 1534 Een
Nederlandse bijbel van Jacob van Liesveldt drukte de apocriefe boeken
afzonderlijk. Dit is de eerste volkstaal bijbel die dat doet. Luther’s Duitse
Bijbel scheidde deze boeken voor het eerst, op grond waarvan
zij de "Apocriefen" gingen heten. 1534-1535 Affaire van de
plakkaten. In
Parijs werde vier-en-twintig protestanten levend verbrand tussen 10 november
1534, en 5 mei 1535, als vergelding voor het feit dat Franse hervormers in
oktober posters ophingen in verschillende Franse steden waarop ze de mis
beschimpten als afgoderij en de paus belasterden. Veel Franse protestantse
intellectuelen (waaronder Johannes Calvijn) verlieten het land. 1535 Eerste complete
Bijbel gedrukt in het Engels - Coverdale's. Zijn
bijbel was ook de eerste Engels Bijbel die de apocriefe boeken apart zette,
hoewel hij Baruch aan het eind van Jeremia plaatste. 1535 Executie van Thomas More. More had geweigerd de eed af te leggen die
voorgeschreven was door de Successiewet (zie 1534).***************** 1535 In juni
drongen de katholieke en protestantse troepen van Franz von Waldeck, de
bisschop van Munster, de
stad binnen na een belegering van een jaar. Radical anabaptisten onder leiding
van Jan Matthijszoon en na zijn dood van Jan Beukels (Jan van Leiden), hadden
de macht in Munster overgenomen in februari 1534. De anabaptisten predikten dat
het millennium op handen was en dat Munster het Nieuwe Jeruzalem was. 1535 Tijdens de belegering
van Munster werd een aantal leden van Menno Simons' parochianen gedood. Simons was een
katholieke pastoor, wiens parochie in Witmarsum was, maar die was beïnvloed
door de geschriften van Luther en Zwingli. In 1536 of 1537, was Simons opnieuw
als volwassene gedoopt en werd hij leider van een doperse groep die het gebruik
van wapens verwierp. Deze vroege Doopsgezinden waren ook van mening dat de wederkomst aanstaande
was en zij leerden dat Christus’ het vlees niet afkomstig was van Maria, maar
dat het was neergedaald uit de hemel. 1535 De moderne Zondagsschool begon in Milaan
toen de priester Abbate Castellino de Castello jongens probeerde catechese te
laten volgen door hen appels te geven. Het werk dat hij begon resulteerde
uiteindelijk in de vorming van de Broederschap van de Christelijke Leer. 1535 Genève
verklaarde zich onafhankelijk van Savoye (zie 1526) en aanvaarde de Reformatie,
zoals haar bondgenoot Bern ook had gedaan in 1528. 1536 De Bedevaart van
Genade.
Deze opstand, geleid door Robert Aske, was gedeeltelijk een protest tegen de
afschaffing van de kloosters door Hendrik VIII. Aske en zijn volgelingen namen
York in en eisten pauselijke heerschappij over de kerk en het bijeenroepen van
een nieuw Parlement. Thomas Howard , de derde hertog van Norfolk, haalde Aske
over naar huis te gaan door het aanbieden van een pardon. Aske en ongeveer 250
anderen werden korte tijd later geëxecuteerd. 1536 De eerste
editie van Calvijns instituties. Na verloop van tijd werd Calvijn de leider
van de gereformeerde tak van het protestantisme. Net als de andere grote
hervormers (Luther, Zwingli en Bullinger) bleef hij leren dat Maria tijdens
haar leven maagd bleef. Over de
Eucharistie, schreef Calvijn (Institutie, 4.17.5): "Er zijn het eten van
het vlees van Christus en het drinken van zijn bloed, omschrijven als
niets meer dan het geloven in Christus
zelf. ... Volgens hen is eten geloven, terwijl Ik erbij blijf dat het vlees van
Christus wordt gegeten door te geloven, omdat het het onze wordt door ons
geloof, en dat dat eten het effect en de vrucht van het geloof vormt ". 1536 William Tyndale, die was gevangen
gezet in de buurt van Brussel op aandringen van Henry VIII, werd
geëxecuteerd door wurging. Zijn lijk werd verbrand op de
brandstapel. 1536 Jakob Hutter
verbrand wegens ketterij. Tijdens zijn leven waren Hutterse gemeenschappen
gevormd in Moravië. Hutterse kinderen woonden samen in slaapzalen vanaf
tweejarige leeftijd. Volwassenen woonden ook in slaapzalen, ongeacht hun
huwelijkse staat. 1536 De eerste Helvetische
Belijdenis,
geschreven in Basel. Deze gereformeerde belijdenis werd bekritiseerd omdat deze
veel van Luthers denkbeelden over de eucharistie overnam. 1536 Wittenbergse
Concordantie.
Besprekingen tussen Philip Melanchthon (Luthers) en Martin Bucer (gereformeerd)
leidde tot een gemeenschappelijke verklaring over de eucharistie. De verklaring
slaagde er niet in de harmonie te bevorderen, omdat de Zwitserse protestanten
dachten dat deze te Luthers was. 1536-40 De
afschaffing van de Engels kloosters. 1537 Een
Hervormings Commissie, benoemd door paus Paulus III (1534-1549) bracht een
rapport uit, getiteld Consilium de Emendenda Ecclesia. Het verslag gaf de schuld van de ellende in
de kerk, met inbegrip van de protestantse Reformatie, aan het pausdom, de kardinalen,
en de hiërarchie. De curie probeerde om het rapport te onderdrukken de, maar
een kopie vond zijn weg naar Duitsland, waar Luther een Duitse vertaling
publiceerde in 1538. 1537 Mattheus
Bijbel gepubliceerd. Het werk was bewerkt door een medewerker van William
Tyndale, John Rogers. ‘Matthew’s Bible’ was beïnvloed door Tyndales werk en
bevatte delen van het Oude Testament vertaald door Tyndale, maar niet eerder
gepubliceerd. 1539 De Grote
Bijbel gepubliceerd, zo genoemd vanwege zijn omvang - 13 ¼ by 7 1 / 2 duim. 1539 De zes artikelen Wet aangenomen door
het Engelse Engels op aandringen van de Koning. De wet verdedigde
transsubstantiatie, de communie onder één gestalte, het celibaat, geloften van
kuisheid, prive-missen en de biecht. 1540 Thomas Cromwell ter dood
gebracht.
Zijn executie was te danken aan het feit dat hij het huwelijk regelde van
Hendrik VIII met Anna van Kleef, een Duitse prinses, in de hoop van een verbond
met de Duitse Lutheranen. Henry was niet tevreden met het huwelijk en, zoals
uit de Zes artikelen Wet blijkt, niet welwillend tegenover lutherse theologie. 1540 Paus Paulus
III (1534-1549) keurde de Jezuïetenorde goed. 1541 Johannes
Calvijn vestigde zich in Genève. 1541 Het Turkse
leger bezette Buda in Hongarije. 1541 De Regensburgse Colloquium. In januari
begonnen Johann Gropper, een theoloog in dienst van Hermann von Wied,
aartsbisschop van Keulen, en Martin Bucer discussies over de aard van de
rechtvaardiging. Gropper schreef een verklaring de rechtvaardiging die bekend
werd als het Regensbergse Boek, aangezien het geschreven was was voor de
Rijksdag die in maart bijeen zou komen in Regensberg (Ratisbon). (Gropper was
het eens met de protestanten en met Augustinus dat de mens niets kon doen om
zichzelf te rechtvaardigen, en verklaarde dat de menselijke verdiensten en de
sacramenten zou moeten worden aangevuld op de dag des oordeels met de
"vreemde gerechtigheid" van Christus.) Er was hoop dat het boek van
Regensberg de basis zou kunnen vormen voor hereniging van katholieken en
protestanten. Onenigheid over de transsubstantiatie en de noodzaak van biecht
stonden echter in de weg. Daarnaast zou een overeenkomst de positie van de
Habsburgse keizer versterken en waren er daarom ook politieke prikkels om de
status quo te behouden 1542 in augustus
stierf kardinaal Gasparo Contarini onder huisarrest. Contarini was leider van
de katholieken op het Colloquium van Regensburg. Zijn bereidheid om
compromissen te sluiten werd niet
positief bekeken in Rome. Contarini was een medewerker van de katholieke
humanist Juan de Valdes, die de noodzaak benadrukt van de genade van God
overgebracht door de Heilige Geest. Degenen die beïnvloed werden door Valdes
drang de de Kerk van binnenuit te hervormen werden bekend als spirituali. Onder de
spirituali waren Bernardino Ochino, van de hervormde Franciscaner orde en
Piermartire Vermigli (bekend als Peter Martyr) . Toen Contarini op sterven lag,
vluchtte Ochino noordwaarts naar Calvijns Genève. Peter Martyr vertrok ook en
voegde zich bij Martin Bucer in Straatsburg. Reginald Pole werd ook
geassocieerd met de spirituali. 1542 Voordat hij
vluchtte naar Straatsburg, had Peter Martyr een beweging in
Toscane ondersteund dat leek op het protestantisme – inclusief protestantse
prediking. Gian Pietro Carafa (de toekomstige paus Paulus IV) overtuigde Paus
Paulus III (1534-1549) de Romeinse Inquisitie in te
stellen om het protestantisme te bestrijden. Het werd door paus
Paulus VI in 1965 omgedoopt tot de Congregatie voor de Geloofsleer. De meeste
activiteiten van de inquisitie vonden plaats in Italië. 1542 Clement Marot
publiceerde zijn Trente Pseaulmes de David, het eerste berijmde Psalter. (een
gedeeltelijke uitgave was verschenen in 1539. Toen Calvijn in 1538 Genève
verliet diende hij de Franstalige gemeente in Straatsburg, die ook Marot's
versie van de psalmen zongen. ) Marot vond later toevlucht in Calvijns Genève,
waar men ook overging tot het zingen van berijmde psalmen. Berijmde psalters
werden ook gemaakt in het Duits (1573) en Hongaarse (1607), het Engels en het
Nederlands (Datheen 1566). 1543 Hermann von Weid, de aartsbisschop
van Keulen, publiceerde Pia Consultatio, dat de mis veroordeelde,
de rechtvaardiging door geloof alleen
onderschreef, bezwaar maakte tegen het bidden tot heiligen, en de Gereformeerde
nummering van de Tien Geboden overnam (die het verbod tegen gesneden beelden
benadrukte) . Aartsbisschop von Weid stierf uiteindelijk als protestant in
1552. 1544 Johann
Gropper, die voor aartsbisschop Von
Weid gewerkt had tijdens het Regensburgse Colloquium (1541), bestreed de
Pia Consultatio in zijn Antididagma. 1544 De Duitse
keizer Karel V maakte vrede met Frankrijk, zodat hij de Schmalkaldische Bond kon aanvallen (zie
1531). 1545 In december
werd het rooms-katholieke Concilie van Trente bijeengeroepen
(1545-1563).
Slechts 31 bisschoppen waren in eerste instantie aanwezig, en dat aantal wkam
nooit boven 270. Trente, in de Italiaanse Alpen, lag in het Heilige Roomse
Rijk, en dus aanvaardbaar aan de Duitsers. 1545 Frans I,
koning van Frankrijk (1515-1547) stond toe dat de inquisitie de Waldensers
vervolgde,
volgelingen van Peter Waldo (zie 1184). De Waldensers woonden in ongeveer 30
dorpen in de Provence. Drieduizend Waldensers werden gedood en nog eens 700
mannen werden galeislaven. 1546 Op 1 maart,
werd George Wishart verbrand te St. Andrews, Schotland. Wishart was een
schoolmeester in Montrose, waar hij van ketterij beschuldigd werd omdat hij het
Nieuwe Testament in het Grieks onderwees (1538). Hij had de Eerste Helvetische
Belijdenis van 1536 in het Schots vertaald. Nadat hij in Engeland (in
Cambridge) had lesgegeven keerde Wishart terug naar Schotland om op verzoek van
Henry VIII een huwelijk te regelen tussen Hendriks zoon Edward en de nog jonge
Mary, Queen of Scots. Hij werd geëxecuteerd op aandringen van kardinaal David
Beaton wegens het prediken van de leerstellingen van de Reformatie. Kardinaal
Beaton werd vervolgens vermoord. John Knox werd geassocieerd
met de moordenaars en preekte voor hen op St. Andrews Castle. In 1548 werd Knox
werd gevangen genomen door de Fransen en bracht 19 maanden door als galeislaaf. 1546 Veertien
Lutheranen werden bij Meaux, Frankrijk op de brandstapel gebracht. Van acht van
hen was de tong uitgescheurd vóór de executie. 1546 De Duitse
keizer Karel V verscherpte de vervolging van protestanten in de Lage Landen.
Veel drukkers vluchtten naar Engeland, waar ze in het protestantisme konden
verbreiden toen Edward VI in 1547 op de troon kwam. 1546 In de 4e
zitting definieerde het Concilie van Trente: "Het is goed geacht bovendien
een lijst van de heilige boeken toe te voegen in dit decreet, opdat er geen
twijfel kan bestaan welke boeken door deze raad goedgekeurd zijn. Het zijn de
volgende: van het Oude Testament, de vijf boeken van Mozes, namelijk Genesis,
Exodus, Leviticus, Numeri, Deuteronomium; Jozua, richteren, Ruth, de vier
boeken der Koningen, twee van Kronieken, eerste en tweede van Ezra, waarvan de
laatste wordt genoemd Nehemia, Tobias, Judith, Esther, Job, het Davidische
psalter van 150 Psalmen, Spreuken, Prediker, het Hooglied, Wijsheid,
Ecclesiasticus, Jesaja, Jeremia, met Baruch, Ezechiël , Daniel, de twaalf
kleine profeten, namelijk Hosea, Joel, Amos, Obadja, Jona, Micha, Nahum,
Habakuk, Zefanja, Haggai, Zacharias, Maleachi; de boeken van de Makkabeeën, het
eerste en tweede. Van het Nieuwe Testament, de vier evangeliën volgens Matteüs,
Marcus, Lucas en Johannes, de Handelingen van de Apostelen geschreven door de
evangelist Lucas, veertien brieven van de apostel Paulus aan de Romeinen, twee
aan de Korintiërs, aan de Galaten, aan de Efeziërs, aan de Filippenzen, aan de
Kolossenzen, twee aan de Tessalonicenzen, twee aan Timoteüs, aan Titus, aan
Filemon, aan de Hebreeën; twee van Petrus de apostel, drie van de apostel
Johannes, een van de apostel Jakobus, een van de Apostel Judas, en de Apocalyps
van Johannes de Apostel. Als iemand niet de voornoemde boeken in hun
geheel accepteert als heilig en canoniek met al hun onderdelen, zoals men gewend is
ze te lezen in de katholieke Kerk en zoals ze zijn opgenomen in de oude Latijnse Vulgaat
uitgave, en
willens en wetens verwerpt de genoemde tradities, hij zij vervloekt. " Bovendien
werd hetvolgende over de Vulgaat toegevoegd: "Bovendien, dezelfde heilige
Raad overweegt dat het belangrijk is dat bekend gemaakt wordt welke van alle
Latijns-edities van de heilige boeken nu dient te worden beschouwd als
authentiek, verordent en verklaart dat de oude Latijnse Vulgaat Editie, die al
zoveel honderd jaar in gebruik is, is goedgekeurd door de Kerk voor in openbare
lezingen, disputaties, preken en exposities en dat niemand het in
zijn hoofd moet halen onder welk voorwendsel dan deze te verwerpen. "Toch heeft
dit niet voorkomen dat de Rooms-Katholieke Kerk een nieuwe editie van de
Vulgaat tot norm verklaard heeft (zie 1979). De raad was
onzeker over de passendheid van vertalingen van de Bijbel in de volkstaal. Zij
benoemde een Index Commissie om de Paus van advies te dienen over dit
onderwerp. Zie 1564. 1546 In dit jaar
liet Thomas Cranmer, aartsbisschop van Canterbury, de leer van de werkelijke
tegenwoordigheid in de eucharistie varen. Hij werd hierbij beïnvloed door
Nicholas Ridley, bisschop van Londen sinds 1550, die Ratramnus ' De corpore et
Sanguine Domini had gelezen (zie 868 , 1050, 1059.) 1546 Dood van
Martin Luther. 1547 In de vijfde
zitting verklaarde het Concilie van Trente, "Rechtvaardiging ... is niet alleen vergeving van zonden,
maar ook heiliging en vernieuwing van de inwendige mens. " Canon XI van
dezelfde zitting: "Als iemand zegt dat men gerechtvaardigd wordt of door
de enkele toerekening van de gerechtigheid van Christus of door de enkele
verlossing van de zonden, met uitsluiting van de genade en de liefde die
uitgegoten wordt in hun hart door de Heilige Geest en daar inherent aan is, of
zelfs dat de genade, waardoor wij gerechtvaardigd zijn slechts de gunst van God is: hij zij
vervloekt ". Canon XIII:
"Als iemand zegt dat het noodzakelijk is voor iedereen om vergeving van
zonden te verkrijgen, dat hij zeker en zonder twijfel gelooft ... dat zonden hem vergeven zijn: hij zij
vervloekt. Kardinaal Reginald Pole vond de bespreking van de rechtvaardiging zo
belastend dat hij de zitting verliet. 1547 Edward VI
(1547-1553) koning van Engeland. Hij was de zoon van Hendrik VIII en Jane
Seymour. Omdat Edward pas negen jaar oud was had hij eerst voogden, eerste
Somerset, later Northumberland. 1547 In november
besloot het Engels Parlement dat de Eucharistie zou worden gevierd onder beide
gedaanten, met zowel brood en wijn. 1547 Toen de
Duitse keizer de Schmalkaldische Bond overwon, werd Straatsburg gedwongen om
enige parochies te laten terugkeren tot het katholicisme. Petrus Martyr verliet
de stad en verhuisde naar Engeland, waar hij hoogleraar werd in Oxford. 1548 In Engeland
verbood de ‘Privy Council’ kaarsen te branden bij Maria Lichtmis, As te
gebruiken op Aswoensdag, palmen op Palmzondag, herhaaldelijk te buigen voor het
kruis op Goede Vrijdag, en het gebruik van heilig water. De Privy Council
verbood eveneens de aanwezigheid van alle afbeeldingen in kerken. 1548 Het Interim. Nu de Schmalkaldische
Bond vernietigd was legde de Duitse keizer Karel V zijn rijk een religieuze
regeling op, bekend als het Interim. Deze regeling ging uit van de katholieke
theologie en eredienst maar stond gehuwde priesters en communie onder beide
gestalten toe. 1549 In februari
werd in Engeland een wet aangenomen die priesters toestond te huwen. 1549 Het eerste Engelse
Book of Common Prayer ingevoerd. Het was tegengewerkt door de reformatoren,
omdat het nog te veel van de oudere vormen behield. Sterker nog, naar verluidt
werd het in St. Paul's in 1550 gebruikt als formulier voor de mis zelf. De
canon van de Mis bevatte een gebed voor de doden en dankte God voor de
"geweldige genade en deugd die vooral aanwezig zijn in de glorieuze en
meest gezegende maagd Maria, moeder van Uw Zoon Jezus Christus, onze Heer en
God." De canon van 1549 had ook een expliciete aanroeping van de Heilige
Geest (afwezig bij eerder gebruik) vóór de instellingswoorden. Misschien wel
het meest significant in de het Book of Common Prayer was dat de liturgie nu in
het Engels was in plaats van het Latijn. 1549 Joden werden
in Polen officieel erkend als een vijfde levensstand. Koning Sigismund II
Augustus (1548-1572) moedigde joodse immigratie aan. 1549 Martin Bucer
ging van Straatsburg naar Engeland, waar hij professor werd in Cambridge. 1549 Consensus
Tigurinus (Zürich-overeenkomst).
Calvijn en Bullinger ontmoetten elkaar in mei van dit jaar stemden in met deze
gezamenlijke verklaring over de doop en de eucharistie. De consensus was
instrumenteel in de identificatie van de gereformeerde christenen als een
afzonderlijke en samenhangende groep. 1549 Franciscus
Xaverius, een van de eerste zeven Jezuïeten, kwam aan in Japan. Tegen de tijd
dat hij vertrok in 1551, waren er ongeveer 2000 christelijke bekeerlingen in
Japan. 1550 in Engeland
werden stenen altaren vervangen door houten tafels oost-west georiënteerd, de
priester stond aan de noordzijde. In juni kwam Nicholas Ridley, bisschop van
Londen, met dit initiatief. In november beval het Privy Council alle
bisschoppen Ridley’s voorbeeld te volgen. 1550 Een radicale
groep kwam gedurende veertig dagen in Venetië samen en bepaald dat Jezus niet
God is. Pietro Manelfi, een van de leiders, heeft zich later overgegeven aan de
Romeinse Inquisitie. 1550 Paus Paulus
III stierf op 10 november 1549. Paulus III had kardinaal Pole aanbevolen als
zijn opvolger, en Pole had de steun van de Duitse keizer Karel V. Pole kwam één
stem tekort, maar verloor uiteindelijk van Julius III ( 1550-1555). 1550 De Engelsen
stichtten een speciale kerk in Londen voor vluchtelingen van het continent, de
"Vreemdelingen Kerk". Jan Laski, voorheen hoofd-predikant in Emden
(tijdens het Interim), en een weldoener van Erasmus, werd benoemd tot
opzichter. 1550 De Poolse
Landdag behandelde een voorstel dat de koning, Sigismund II Augustus, aan het
hoofd zou staan van de na nationale kerk. De Landdag eiste communie onder beide
gedaanten, het einde van het verplichte celibaat voor priesters, en diensten in
de volkstaal. Sigismund zond deze eisen aan de paus. 1551 In haar
dertiende zitting, verordende het Concilie van Trente: "Door de
consecratie van het brood en de wijn vindt een verandering plaats van de gehele
substantie van het brood in de substantie van het lichaam van Christus, onze
Heer, en van de gehele substantie van de wijn in de substantie van zijn bloed;
deze verandering wordt terecht transsubstantiatie genoemd door de heilige
katholieke Kerk." 1551 De keurvorst
van Saksen Moritz ging een verbond aan met Hendrik II van Frankrijk. De
daaropvolgende oorlog tegen de Habsburgse keizer Karel V bevrijdde de
protestanten van het Interim (zie
1548). 1551 Dood van
Martin Bucer. 1552 Het Tweede Engelse
Book of Common Prayer gepubliceerd. Petrus Martyr en Martin Bucer hebben
wellicht Cranmer gebracht tot bepaalde veranderingen. In tegenstelling tot het
eerste, suggereer dit tweede gebedenboek dat de aanwezigheid van Christus in de
communie alleen plaatsvindt in de harten van de gelovigen. De uitdelingswoorde
werden gewijzigd van "Het Lichaam van onze Heer Jezus Christus, die werd
gegeven voor om uw lichaam en ziel te bewaren tot in het eeuwige leven" in
"Neem en eet dit ter herinnering dat Christus voor u stierf, en voed u met
hem in uw hart door geloof met dankzegging. "Het bevatte ook de Zwarte
Toelichting, die de instructie om te knielen bij het ontvangen van de communie
uitlegde," dat daardoor niet wordt bedoeld dat er verering plaats vindt of
zou moeten plaatsvinden van het sacramentele brood of van de wijn die feitelijk
ontvangen worden, of van een reële en essentiële aanwezigheid van het
natuurlijke vlees en bloed van Christus. Het reciteren van de Tien Geboden werd
voor het eerst geïntroduceerd in het boek van 1552. Een Instructie met
betrekking tot gewaden verbood het gebruik van alben, gewaden, of kazuivels
maar gaf aan dat een priester een koorhemd moet dragen en een bisschop een
‘Rochet’. De canon van 1552
schrapte het gebed tot de Heilige Geest, voor het eerst opgenomen in 1549. De
communie werd verplaatst naar een punt vlak na de woorden van de instelling
("dit is mijn lichaam" & enz.), misschien om de neiging tot
verering van de hostie tot een minimum te beperken. Deze volgorde wordt nog
steeds gevolgd in het Engelse Book of Common Prayer. 1552 Joachim
Westphal, een Lutherse predikant in Hamburg, publiceerde een pamflet dat
kritisch was ten opzichte van de consensus Tigurinus waarin hij Calvijn
afschilderde als een koe en Bullinger als een stier. 1552 Verdrag van
Passau, dat resulteert in vrede tussen Moritz van Saksen en het Duitse (Heilige
Roomse) Rijk. Dit vormde de basis van de Vrede van Augsburg, 1555. 1552 Juan Gil, een
predikant van de kathedraal van in Sevilla, Spanje, werd gearresteerd door de
Inquisitie. Gil had protestantse geschriften gelezen en werd beschuldigd
daardoor aanstoken te zijn tot dissidentie. Hij werd gedwongen te herroepen. 1552 Het Concilie
van Trente geschorst. Zie 1562. 1553 Michael Servet werd verbrand op
de brandstapel in Genève. Servetus was unitarisch. Johannes Calvijn's reputatie
als leider onder de gereformeerden werd hierdoor versterkt. 1553 De 42
artikelen van de godsdienst werden gepubliceerd in Engeland. 1554 Mary Tudor, dochter van
Henry VIII en Catharina van Aragon, koningin van Engeland 1553-1558, trouwt
Filips van Spanje en begint de vervolging van protestanten in Engeland.
Ongeveer driehonderd ketters werden verbrand tussen 4 februari 1555 en 10
november 1558. Het gebedenboek van 1552 gebedenboek werd vervangen door de oude
Latijnse liturgische boeken. 1554 Veel Engels
protestanten vluchtten naar Emden in Oost-Friesland, dat een centrum werd voor het drukken van
protestantse geschriften. 1555 Het Engels
parlement herstelde het pauselijk gezag. 1555 Nadat Mary op
de troon kwam vluchtten ongeveer 800 Engelse protestanten naar het continent.
Aanvankelijk vormden zij gemeenschappen in Frankfurt, Emden, Wesel, Straatsburg
en Zürich, en vestigden zich later ook in Basel, Genève en Aarau. Veel
protestantse propaganda vond zijn weg van Emden naar Engeland. De gemeenschap
in Genève werd opgericht na een conflict in Frankfurt over het gebruik van het
Prayer Book van 1552. Gematigde hervormers onder Richard Cox werden
tegengewerkt door een groep die verdere zuivering wenste, geleid door John
Knox. Knox en vele van zijn volgelingen waren verbannen uit Frankfurt door het
stadsbestuur toen dit ter ore (door toedoen van aanhangers van Cox) dat Knox
Mary Tudor en keizer Karel V had belasterd. Knox en verscheidene anderen
vestigden zich vervolgens in Genève, waar een team onder leiding van William
Whittingham en Antony Gilby later de Geneefse Bijbel uitbracht(zie 1560). 1555 Vrede van Augsburg. Na sinds 1546
tevergeefs de Duitse protestanten bestreden te hebben stemde Karel V ermee in
dat elke prins beslissen zou over de godsdienst van zijn gebied. De
protestanten moesten echter voldoen aan de Augsburgse Confessie van 1530 zodat
er geen vrijheid was voor de Hervormden (Gereformeerden). Daarnaast bepaalde de
"Vrede" dat bisschoppen en prelaten die zich bekeerden tot het
protestantisme met hun zetel hun keizerlijke landerijen zouden verliezen. 1555 Gian Pietro
Carafa, aanstichter van de Romeinse Inquisitie, werd verkozen tot paus Paulus
IV (1555-1559. Geleid door de wens de Spanjaarden uit Napels te verdrijven,
vormde paus Paulus een alliantie met Frankrijk tegen Spanje. Spaanse overwinningen
in 1557 dwongen hem om vrede te sluiten. Paul zegde de Vrede van Augsburg op.
Ervan uitgaande dat de joden aanzetten tot protestantisme, vestigde Paulus een
getto voor de joden in Rome en dwong hen om gele hoeden te dragen om hen te
onderscheiden. 1555
Michel de Notredame of Nostredame (Nostradamus), een Franse arts en
astroloog, publiceerde zijn Eeuwen. De Eeuwen bestaat uit
profetieën in de vorm van rijmende kwatrijnen verzameld in sets van 100. 1555-1556 Het werd
John Knox in Schotland toegestaan om te prediken. 1556 Tijdens een
bijeenkomst in januari van niet-lutherse protestanten te Secemin, in Polen,
brak een zekere Peter Gonesius een lans voor pacifisme. Ook ontkende hij de
leer van de Drie-eenheid en bestreed hij de kinderdoop. 1556 De Habsburgse
keizer Karel V ging met pensioen. Filips II werd koning van Spanje en vorst van
de Nederlanden. Hij regeerde tot 1598. Karels broer Ferdinand nam het bestuur
over van het Duitse (Heilige Roomse) Rijk. 1556 In maart werd Thomas Cranmer, voormalig
aartsbisschop van Canterbury, verbrand op de brandstapel. Hij had zes
van zijn protestantse opvattingen teruggenomen, maar kwam hier op terug op een
preekstoel in de Universiteitskerk in Oxford. 1556 In
Straatsburg publiceerde de Engelse balling John Ponet, voorheen bisschop van
Winchester, een boek met de titel Korte Verhandeling over de politieke macht , waarin hij zijn
goedkeuring hechtte aan tyrranicide. Dit boek zou worden herdrukt in 1639 en
opnieuw in 1642, zeven jaar voordat Karel I werd onthoofd. 1557 In april
onthief paus Paulus IV (1555-1559) kardinaal Reginald Pole uit zijn ambt als
pauselijk legaat. In juni, nadat Engeland de oorlog verklaarde aan Frankrijk
(de pauselijke bondgenoot in zijn oorlog met Spanje), beschuldigde Paulus Pole
van ketterij en gedagvaarde hem naar Rome te komen, maar de koningin weigerde
Pole toe te staan te reizen. Pole was geassocieerd met de spirituali (zie
1542). (In de oorlog met Frankrijk verloor Engeland Calais.) 1557 De
Spanjaarden versloegen de Fransen in St. Quentin. In december 1557
ondertekenden enkele Schotse edelen een "Convenant" om zich te
verzetten tegen het Pausdom. Dit was het eerste van verschillende van
dergelijke convenanten (zie 1638). In november 1558
stierven Queen Mary Tudor en kardinaal Reginald Pole op dezelfde dag, de koningin aan maagkanker, en de kardinaal aan
influenza. 1558 Elizabeth I
(1558-1603) koningin van Engeland. Ze was de dochter van Hendrik VIII en Anne
Boleyn. 1559 Het Engelse
parlement stemde in met (1) een wet van uniformiteit, die in de eredienst het gebruik eiste van een
gewijzigde vorm van het tweede Prayer Book (Cranmer's boek van 1552) en (2) een
wet die Elizabeth hoofd van de kerk maakte. Het gewijzigde Prayer Book stond
priesters en bisschoppen het gebruik van gewaden toe en verwijderde de uitleg
over het knielen. Ook werden de uitdelingswoorden van 1549 samengevoegd met die
van 1552. 1559 De Heilige
Congregatie van de Romeinse Inquisitie (later bekend als de Congregatie voor de
Geloofsleer publiceerde de eerste lijst van verboden boeken - de Index librorum
prohibitorum, de Index van verboden boeken. De laatste editie van de Index werd gepubliceerd in
1948, en het werd uiteindelijk afgeschaft in 1966. (Zie ook 496 hierboven.)
Onder de titel Biblia prohibita (verboden bijbels), verbood de Index sommige
Latijnse-edities en de publicatie en het bezit van vertalingen van de Bijbel in het Duits,
Frans, Spaans, Italiaans, Engels of Nederlands, zonder de toestemming van de
Romeinse Inquisitie. Alle werken van Erasmus werden ook verboden. De jezuïeten vonden dit te
ver gaan omdat ze op hun scholen de grammatica van Erasmus gebruikten. 1559 De Spaanse
inquisitie produceerde haar eigen Index van verboden boeken. Onder de verboden
werken was Ignatius van Loyola’s Geestelijke Oefeningen. Alle in de
Spaanse taal gedrukte boeken buiten Spanje werden verbannen. De inquisitie
eiste ook de terugkeer van alle Spaanse studenten en leraren in het buitenland. 1559 De Spaanse
Inquisitie arresteerde Bartolome Carranza, aartsbisschop van Toledo. Carranza
had het protestantisme in Engeland bevochten onder Mary Tudor, waar hij een
catechismus schreef die voor Trente de basis vormde van de catechismus van
1566. De inquisitie vond protestantse geschriften in zijn bezit. Carranza was
een vriend van kardinaal Reginald Pole (zie 1557) en werd dus in verband
gebracht met het humanisme van de spirituali. Carranza ging 17 jaar de
gevangenis in. 1559 John Foxe's Book of
Martyrs voor het eerst gepubliceerd, in het Latijn. De eerste Engels druk was in
1563. 1559 In dit jaar
werd een vredesverdrag ondertekend te Cateau-Cambresis waarmee de oorlog tussen
Spanje en Frankrijk beëindigd werd. In het feestelijke steekspel dat volgde,
liep koning Hendrik II van Frankrijk een dodelijke wond aan het gezicht op. Hij
stierf twee weken later. Zijn vrouw, Catherine de Medici, nam het regentschap
waar voor haar zoon koning Francois, de erfgenaam van de troon. 1559 Publicatie
van de Franse (of Gallicaanse) Belijdenis, een geloofsverklaring van de Franse
Hugenoten. Het was gebaseerd op een ontwerp opgesteld door Johannes Calvijn. 1559 De Palatijn
keurvorst Frederich III verwierp de Lutherse vorm van het protestantisme ten
gunste van de gereformeerde vorm. 1560 Dood van
Philip Melanchthon. 1560 De Geneefse Bijbel gepubliceerd door Whittingham.
William (1524 -? -79 zie 1555) wordt geacht de hoofdvertaler te zijn geweest,
bijgestaan door Anthony Gilby en Thomas Sampson. Dit was de bijbel van de
Pilgrims, en bleef de meest populaire Engels vertaling tot ongeveer het midden
van de volgende eeuw. In deze Bijbel werd de tekst voor het eerst verdeeld in
verzen. In de 1560 editie zijn de Apocriefe Boeken opgenomen tussen het Oude en
Nieuwe Testament. De Geneefse Bijbel
is gewijd aan "de meest nobele en deugdzame Koningin Elizabeth" en de
opdracht geeft advies over "de bouw van de tempel, het huis van God, de
Kerk van Christus, waarvan de Zoon van God het hoofd en de vervolmaker is.
"Net zoals vijanden Zerubbabel bestreden toen hij de tempel herbouwde is
het ook nu. De huidige vijanden zijn "papisten",
"wereldlingen," en "ambitieuze prelaten." Maar, dringen de
auteurs er bij de koningin op aan, volg het voorbeeld van Josia, die niet
alleen met opperste verwarring de afgoden en wat daarbij hoorde vernietigde
maar (als teken van afschuw) de afgodische priesters’ botten op hun altaren
verbrandden en de valse profeten en tovernaars ter dood bracht om de woorden
van de wet van God uit te voeren: en daarom gaf de Heer hem succes en zegende
hem heerlijk, zolang hij Gods Woord maakte tot regel en richtlijn en niets
ondernam zonder de Heer te raadplegen. "En hoe moet de Koningin vragen?
"En inzoverre als hij een kerk heeft ingesteld voor de opbouw van zijn
lichaam, en apostelen, profeten, evangelisten, en herders benoemd heeft en
ieder zijn plaats gegeven heeft in het lichaam dat de Kerk is, moet men zijn
voorganger vragen met betrekking tot de wil van de Heer, die is geopenbaard in
zijn woord. " De Geneefse Bijbel
lijkt te berusten op een iets andere Griekse brontekst dan die gebruikt is door
de KJV. Zo leest, bijvoorbeeld, in Openbaring 16,5, de Geneefse Bijbel,
"En ik hoorde de engel der wateren zeggen: Heere, Gij zijt rechtvaardig,
die zijt en waar, en zult zijn, want gij hebt deze dingen geoordeeld. "De
geautoriseerde versie heeft:" En ik hoorde de engel der wateren zeggen:
Gij zijt rechtvaardig, Heere, die zijt en waart, en zult zijn want gij hebt
aldus geoordeeld. "En in Handelingen 8.13, leest de Geneefse Bijbel,"
En Simon geloofde ook zelf, en werd gedoopt, en bleef met Philip, en vroeg zich
af, toen hij de tekenen en grote wonderen zag, die gedaan waren. " De
geautoriseerde versie luidt:" Toen geloofde Simon ook zelf: toen hij
gedoopt werd, bleef hij bij Philip, en was verbaasd bij het aanschouwen van de
wonderen en tekenen, die werden gedaan. In Lucas 10,22, leest de Geneefse
Bijbel leest," Toen wendde hij zich tot zijn discipelen, en zeide: Alle
dingen zijn mij door mijn Vader gegeven, en niemand weet wie de Zoon is,
behalve de Vader: noch wie de Vader is, behalve de Zoon, en hij aan wie de Zoon
hem zal openbaren ". de KJV luidt: "Alle dingen zijn aan mij gegeven
door mijn Vader, en niemand weet wie de Zoon is, maar de Vader, en wie de Vader
is, behalve de Zoon, en hij aan wie de Zoon hem zal openbaren"; met
weglating van "Toen wendde hij zich tot Zijn discipelen, en zei." De
Geneefse Bijbel laat Lucas 17,36 weg, dat in de KJV luidt: "Twee mannen
zullen in het veld zijn, de een zal aangenomen worden, en de andere
achtergelaten"; de tekst wordt in een kanttekening geplaatst. Calvijn had
geleerd dat Maria haar leven lang maagd bleef. Overeenkomstig deze stellingname
verklaart de Geneefse Bijbel, in een aantekening bij Matthew 12.46 (die spreekt
van Jezus 'broeders): "Dit woord [broeders] duidt in de Schrift menigmaal
op elke bloedverwant." 1560 Op 6 juli
werd het Verdrag van Leith of Edinburgh getekend. De Schotse protestanten
hadden een verbond met de Engelse en dwongen de Franse troepen Schotland te
verlaten. Tijdens de belegering van Leith was de koningin-moeder (moeder van
Mary, Queen of Scots, die in Frankrijk) was) overleden. Het Verdrag van Leith
regelde het opzetten van een voorlopige regering. In augustus nam
het Schotse parlement een geloofsbelijdenis aan geschreven door John Knox en
drie anderen, het gezag van de paus afgeschaft, het aantal sacramenten tot twee verminderd en de doodstraf
ingesteld voor iedereen die drie keer veroordeeld werd wegens het vieren van de
Mis. 1561-1572
Gedurende deze periode werden in Frankrijk protestanten vermoord bij 18
gelegenheden, en katholieken bij vijf. 1561 Mary, Queen
of Scots, terug naar Schotland uit Frankrijk. John Knox slaagde er in de
koningin een paar keer te ontmoeten, maar hun gesprekken leverden niets op.
Mary bleef stevig katholiek. 1561 Engels
rooms-katholieken zetten een school op in Douai (verplaatst naar Reims in 1571)
van waaruit ze zendelingen naar Engeland stuurden. 1561 Jakob Heraklides, een afvallige
van de orthodoxie, die huurling was geweest in West-Europa, werd heerser van
Moldavië. Hij introduceerde een gereformeerd protestantisme in het land. Hij confiskeerde kruisen en metalen lijsten van iconen van orthodoxe
kerken. Heraklides liet het kostbare metaal omsmelten tot munten met zijn
afbeelding erop. De Orthodoxe werden eraan herinnerd dat er beeldenstormende
keizers waren geweest die heilige beelden hadden vernietigd maar hun eigen
afbeelding op de munten zetten. Toen Heraklides trouwde met een Poolse in
plaats van een Moldavische en zijn leger uiteenviel, werd hij vermoord. 1561 Colloquium te
Poissy.
Catherina de Medici, regent van Frankrijk, zich realiserend dat het
protestantisme in Frankrijk wortel had geschoten, riep protestantse leiders
samen voor een bespreking te Poissy. Theodore de Beze kwam uit Genève en Petrus
Martyr uit Zürich. Charles de Guise, kardinaal van Lotharingen, probeerde
tevergeefs tot overeenstemming te komen over een "middenweg" op basis
van de Augsburgse Confessie. 1561 Publicatie
van de Nederlandse
Geloofsbelijdenis. Herzien in 1566, en opnieuw op de synode van Dordt in 1619, de
Nederlandse Geloofsbelijdenis werd het credo van de gereformeerde Nederlandse
kerken. 1562 Het bloedbad van
Vassy. De
eerste Franse religieuze oorlog (1562-1563) begon toen de hertog van Guise en
zijn mannen werden gestoord tijdens de Mis in Vassy door de psalmzan van
Hugenoten in een schuur in de buurt. Guise doodde 23 van hen. Er waren dit jaar
naar schatting 2000 Hugenoten (calvinistische) kerken in Frankrijk met twee
miljoen leden. Het Protestantisme had in Frankrijk tijdens de vijftiger jaren
van de 16e eeuw veel terrein gewonnen. De Jezuïeten verlegden hun
werkterrein naar Frankrijk rond deze tijd. 1562 Bezorgd dat
de katholieke vorsten zich zochten te verzoenen met de protestanten (zie
Poissy, 1561), riep paus Pius IV (1559-1565) het Concilie van Trente bijeen voor haar laatste vergadering. Deze opende in
januari 1562 en sloot in december 1563, met een plechtigheid waarbij de
Conciliedecreten werden ondertekend. Het werd duidelijk aan Charles de Guise,
kardinaal van Lotharingen, die een rol speelde bij het Colloquium van Poissy,
dat verzoening met het protestantisme onmogelijk was nadat de decreten van
Trente waren geratificeerd. Hij keerde zich af van zijn vroegere belijd (het
ondersteunende van communie onder beide gedaanten en liturgie in de volkstaal en begon erop aan te dringen dat
Frankrijk de decreten van Trent uitvoerde. Het Concilie verbood de verkoop
van aflaten. In haar
tweeëntwintigste zitting, verordende het Concilie van Trente: "[I] n dit
goddelijk offer dat wordt gevierd in de Mis, dat dezelfde Christus wordt
opgenomen en geofferd op onbloedige wijze, die ooit zelf op bloedige wijze op
het altaar van het kruis geofferd is ... [T]
zijn offer is echt verzoenend, en dat door middel daarvan dit geschiedt: dat we
barmhartigheid en genade vinden in tijdige hulp, als we naderen tot God,
berouwvol en boetvaardig ..” 1562 Theodorus van
Beza publiceerde een metrisch Psalter in het Frans. 1563 Russische
troepen onder Iwan de Verschrikkelijke slachtten de joodse en protestantse
inwoners van Polotsk (Wit-Rusland) af. Beide groepen verwierpen het gebruik van
religieuze iconen. 1563 Elizabeth I,
koningin van Engeland, proclameerde de 39 artikelen van de godsdienst. Dit
waren de 42 artikelen van 1553 bewerkt door Matthew Parker, de aartsbisschop
van Canterbury. 1563 Johannes van het
Kruis (1542-1591)
werd karmeliet in Medina del Campo in Spanje. Hij schreef mystieke poëzie, die
de vereniging van de ziel met Christus beschreef. Onder zijn werken zijn de donkere nacht
van de Ziel en
de beklimming van de
Berg Carmel. 1563 De Heidelbergse Catechismus, geschreven in
het voorgaande jaar als een poging om lutherse en calvinistische posities met
elkaar te verzoenen, werd aanvaard op een synode van de kerk in de Palts (zie
1559, Frederich III). Zacharias Ursinus had de
groep geleid die de catechismus schreef. 1563 Johann Wyver,
arts van de hertog van Kleef-Jurich, publiceerde ‘De praestigiis daemonum’,
waarin kritiek voorkwam op de vervolging van heksen. Als gevolg hiervan staakte
Bremen de heksenprocessen. 1564 Maximiliaan
II volgde Ferdinand als Heilige Romeinse keizer. 1564 De Belijdenis van
het Concilie van Trente goedgekeurd. Dit beleed acceptatie van de traditie, en
verplichtte de gelovigen om de Schrift te begrijpen "overeenkomstig de
betekenis die voor waar gehouden wordt door de heilige Moeder, de Kerk, en die
zij nu bezit." De zeven sacramenten worden onderschreven, en de mis wordt
gezien als een verzoenend offer waarin het brood en de wijn
getranssubstantieerd wordt in het lichaam en bloed, waarbij "de hele en
complete ...ontvangen wordt onder elke gedaante. "Geloof in het vagevuur
wordt verplicht gesteld, evenals verering van de heiligen, hun relieken en
beelden. De kracht van aflaten in de kerk wordt bevestigd, en gehoorzaamheid
aan "de Paus " wordt gezworen. Tot slot was er een algemene bevestiging
van alle leerstellingen van de kerk, ketterijen werden alle verworpen, en het
"onfeilbaar leergezag" van de "paus van Rome" werd erkend. 1564 Paus Pius IV
(1559-1565) publiceerde regels ontwikkeld door de Index Commissie van het
Concilie van Trente (zie 1546 hierboven) met betrekking tot het lezen van de
Schrift in de volkstaal. De vierde regel luidde: 'In zoverre het duidelijk is
uit ervaring dat als de Bijbel, vertaald in de volkstaal, zonder onderscheid
wordt toegestaan aan iedereen, de vrijmoedigheid van mensen tot meer kwaad dan
goed zal leiden, wordt op dit punt, verwezen naar het oordeel van de bisschoppen of
inquisiteurs,
die kunnen op advies van de
priester of biechtvader, de lezing van de Bijbel, vertaald in de volkstaal door
katholieke auteurs, toestaan aan diegenen wier geloof en vroomheid erdoor zal
worden verbeterd en niet verslechterd, en deze toestemming moet schriftelijk
verkregen worden. Maar als iemand
de brutaliteit heeft zonder toestemming zo’n bijbel te bezitten of te lezen, dan
krijgt hij geen absolutie totdat hij deze eerst ingeleverd heeft. "Deze
vrijheid van bisschoppen of inquisiteurs toestemming te geven werd ingetrokken
door paus Clemens VIII in 1596. 1564 De Jezuïeten
stichtten een Poolse universiteit bij Braunsberg aan de Baltische kust (tussen
Danzig en Koningsbergen). 1564 Vanaf
ongeveer dit jaar begon de term "puriteins" gebruikt te worden
voor mensen die de Engelse Reformatie in in de richting van de Gereformeerde
kerken op het continent wilden omvormen. 1565 Ferenc David,
superintendant van de Gereformeerde kerk in Transsylvanië, sprak in het
openbaar twijfel uit over de leer van de Drieëenheid. 1566 Tweede Helvetische
Belijdenis. 1566 Publicatie
van de Catechismus van
het Concilie van Trente. Dit werk was gebaseerd op een catechismus, dat
Bartolome Carranza had voorbereid voor Reginald Poe tijdens Mary Tudor's
regeerperiode in Engeland. Zie 1559. Aangezien de Spaanse Inquisitie Carranza
als ketter beschouwd, verbood zij de invoering van de Tridentijnse catechismus in
Spanje. 1567 Een professor
in Leuven, genaamd Michael Baius beschuldigde de Jezuïeten van pelagianisme.
Baius had een Augustijner, pessimistische kijk op de menselijke natuur, zoals
de Jansenisten dat later hadden. Baius's leringen werden veroordeeld door Pius
V (1566-1572). 1567/68 De tweede
Franse religieuze oorlog. Omdat zij vreesden voor roomse agressie, probeerde de
Hugenoten tevergeefs om de koning (Karel IX, 1560-1574) en zijn moeder gevangen
te nemen. Maar de Hugenoten slaagden er wel in om de steden Orleans en La
Rochelle te bezetten. 1567 Tachtig
katholieken afgeslacht door Hugenoten in Nimes, Frankrijk. 1567 Op 24 juli,
werd Mary, Queen of Scots, gedwongen af te treden, vanwege de verdachte
omstandigheden van de dood van haar man Darnley en haar plotselinge huwelijk
met een man (Bothof) die verdacht werd van de moord. Mary werd vervangen door
haar zoon James VI, die werd gekroond te Stirling op 29 juli. John Knox
predikte de kronings preek, en wees op het succes van het protestantisme in
Schotland. 1567 Publicatie in
Heidelberg van Sanctae Inquisitionis hispanicae artes detectae AC Palam traductae, een verslag van
de Spaanse Inquisitie. Het boek hielp bij het verbreiden van de legende van
sadistische wreedheid van de Spaanse inquisitie. 1568 De Transsylvanische
Rijksdag bevestigde de juridische status van de katholieke, gereformeerde,
lutherse, en zelfs anti-trinitarische religieuze groepen (zie 1565, Ferenc
David). De Rijksdag stelde dat "voorgangers overal moesten verkondigen op
grond van hun begrip van het geloof." 1568 De Bisschopsbijbel gepubliceerd in
Engeland. Deze werd in het openbaar gelezen in de kerken, maar de Geneefse
Bijbel was populairder voor prive-lezing. 1568 Holland in opstand tegen Spanje. Dit was het begin van de
Tachtigjarige Oorlog (1568-1648). Duitsland, Engeland, en de Franse Hugenoten
kwamen de Nederlanders te hulp. De oorlog werd aangejaagd doordat Philip II in
1559 elf nieuwe bisdommen stichtte. Op Philip’s aandringen waren deze
bisschoppen vastbesloten om de ketterij uitte roeien en zij ontketenden de
Inquisitie in de Lage Landen. De vervolging leidden tot een reactie: in 1566
vernielden protestantse bendes kerken in een aantal steden, en vernietigen
beelden, crucifixen, missalen, en orgels. In 1567 trok Philips regent, Fernando
Alvarez de Toledo, hertog van Alva, het grondgebied binnen met een leger van tien duizend man (en tweeduizend
prostituees). Hij bestreed de protestanten heftig, verbood emigratie en
arresteerde ambtenaren die niet ingrepen tegen protestanten. Honderden werden
gevangen genomen en geëxecuteerd. Willem van Oranje greep de kans om een onafhankelijkheids oorlog te voeren. 1568 Er ontstond
een controverse op de Universiteit van Heidelberg over Thomas Erastus' mening dat het wereldlijk gezag, niet de
kerk, het recht heeft zondaars te excommuniceren als de burgers é’n enkel
geloof belijden. Erastus' mening werd Erastianisme genoemd, die term
verwijst nu naar overheersing van de kerk door de staat. 1568 Paus Pius V
(1566-1572) verbood het stierenvechten. Hij karakteriseerde het als zondig en
verbood dat iemand die omkwam in een stierengevecht een christelijke begrafenis
kreeg. Spanje weigerde dit decreet van de paus bekend te maken 1568 Paus Pius V
(1566-1572) voegde verscheidene nieuwe veroordeling toe aan de bul Coena Domini (een jaarlijkse
lijst van misdaden tegen de kerk);. iedereen zich beriepen tegen een beslissing
van de paus op een algemeen concilie moest worden veroordeeld, net als heersers
die kardinalen , bisschoppen, nuntii of legaten verbanden; en elke rechtbank of
privé persoon die een geestelijke voor het gerecht daagde. Spanje en Oostenrijk
verboden de bul af te kondigen. In Napels verzamelde en vernietigde de
onderkoning alle exemplaren van de bul. Venetië verhinderd de publicatie op
Venetiaanse grondgebied. 1568-70 De derde
Franse religieuze oorlog. Deze eindigde toen Charles IX-een vredesverdrag
tekende met de Hugenoten, die opgerukt waren naar Parijs. 1569 Iwan de
Verschrikkelijke (1533-1584)
liet St. Philip, Metropoliet van Moskou, wurgen in de gevangenis wegens verzet
tegen zijn wrede methodes. (Een andere versie is dat Philip levend werd
verbrand.) Philip had geweigerd om Ivan te zegenen tijdens een liturgische
viering in Moskou in 1568. Hij werd heilig verklaard in 1652. 1569 De Unie van
Lublin. Litouwen verenigd met Polen. 1569 In een Bul
die dit jaar werd gepubliceerd gaf Paus Pius V (1566-1572) de eerste officiële instructies ten aanzien
van de Rozenkrans (populair in
Noord-Europa sinds de vijftiende eeuw). De Jezuïeten waren begonnen het gebruik
van de Rozenkrans te bevorderen in de zestiger jaren en de rozenkrans werd
onlangs geïntroduceerd in het Romeinse brevier. 1569 Arianen
(anti-Trinitariërs) in Polen openden de Academie van Raków, een instelling voor
hoger onderwijs die ook Ariaanse
literatuur publiceerde. Zie 1609. 1570 Tijdens dit
decennium zegevierde de Roomse Inquisitie over het protestantisme in Italië,
dat de wijk nam naar afgelegen valleien in de Alpen. 1570 Vanaf dit
jaar werden orgels verwijderd uit kerken in Engeland of niet langer
onderhouden. Orgels werden ook niet meer gebruikt in Schotland en in Zürich. 1570 De Turken
veroverden Cyprus. Het grootste deel van de bevolking wabestond uit orthodoxe
boeren die feitelijk slaaf waren van een Frankische heersende klasse. De Turken
herstelden de privileges en de eigendommen van de orthodoxe kerk, ten koste van
de Latijnse katholieken. Ze importeerden ook moslims uit Anatolië om te werken
op onontgonnen land. 1570 Paus Pius V (1566-1572) ëxcommuniceerde
Elizabeth I van Engeland. Zijn Bul was getiteld "De Verdoemenis en
excommunicatie van Elizabeth." Hij zette haar ook af en ontsloeg haar
onderdanen van verplichtingen voortvloeiend uit hun eed van trouw. 1570 Thomas
Cartwright, Lady Margaret Professor of Divinity aan Cambridge University, werd ontslagen omdat hij pleitte voor een
presbyteriaanse vorm van kerkbestuur. 1571 Bij de zeeslag
van Lepanto, versloeg een Venetiaanse en Spaanse vloot de Turken. Dit was vooral wraak wegens het
verlies van Cyprus. De overwinning werd gevierd in heel West-Europa en
betekende het einde van de mythe van de Turkse onoverwinnelijkheid. (Cervantes
vochten mee in deze slag) 1571 Tataren
plunderden en brandschatten Moskou. 1571 In reactie op
de pauselijke afzetting van hun vorst nam het Engelse parlement een wet aan tegen katholieke praktijk. Alle priesters
die niet gewijd volgens het Prayerbook moesten de 39 artikelen van de religie
ondertekenen. 1572 Op 12 januari
introduceerde de Schotse Algemene Vergadering opnieuw het episcopaat (de
prelatuur) in Schotland. De strijd tegen de prelatuur werd geleid door Andrew
Melville. 1572/3 Grote
steden in Holland, Zeeland, Gelderland en Orange steunden openlijk Willem van
Oranje. Een groep die bekend staat als de Geuzen steunde Willem en legde beslag
op 18 schepen en beheerste de Nederlandse kust. De wreedheid van de Spaanse
troepen van Alva versterkte de vastberadenheid van de Nederlandse rebellen.
Vanaf dit moment waren de noordelijke Lage Landen daadwerkelijk onafhankelijk
van Filips II en Spanje. 1572 Hugenoten
samengekomen in Parijs werden afgeslacht - de slachtpartij van de Bartholomeusnacht.
Karel IX was onder invloed van Coligny, een leider van de protestanten, die hem
aanspoorde de Nederlanders te steunen in hun strijd met Spanje in de hoop
Vlaanderen voor Frankrijk te verwerven. De koningin-moeder, Catherine,
overtuigde haar zoon dat de protestanten hem wilden ontvoeren. Charles gaf
opdracht de Hugenoten te vermoorden. Ongeveer 2000 werden vermoord in Parijs,
en nog eens 5000 in de provincies. Bij het horen van het bloedbad, liet paus
Gregorius XIII (1572-1585) een speciale medaille slaan, de Ugonotorum strages, oftwel de
nederlaag van de protestanten. Hij gaf ook opdracht voor een schilderij van het bloedbad met de titel Pontifex Colignii
necem Probat, "De
paus keurt het doden van Coligny goed." 1572 Paus
Gregorius XIII (1572-1585) sticht de Gregoriaanse Universiteit. 1573 Een delegatie
van lutherse geleerden uit Tübingen bezocht Constantinopel. Ze boden Patriarch
Jeremias II een Griekse vertaling van de Augsburgse Confessie. Een van de
Lutherse leiders, Martin Crusius, schreef: "Als ze acht willen slaan op
het eeuwig heil van hun zielen, dan moeten ze onze leer aannemen anders vergaan
ze eeuwig! "Jeremias schreef een orthodoxe kritiek op de Augsburgse Confessie
in 1576. 1573 In Polen
zorgde het Compact (of de Confederatie) van Warschau voor religieuze
vrijheid. Niettemin begonnen de Poolse koningen met discriminerend belijd
tijdens de late tachtiger jaren tijdens het bewind van Sigismond III (zie
1587). 1573 Paus
Gregorius XIII (1572-1585) stichtte een Duitse hogeschool (de Germanicum) in
Rome als onderdeel van een lange-termijn strategie om bisschoppen geestelijken
op te leiden die kanunniken zouden worden in
Duitse kathedralen en zo invloed zouden krijgen op de verkeizing van
bisschoppen. 1575 Paus
Gregorius XIII (1572-1585) verklaarde dit een Jubeljaar. Zie 1300, 1450. 1576 Spaanse
muiters in de oorlog tegen de Nederlanders plunderden Antwerpen, doodden 7000
burgers staken duizend gebouwen in brand. 1576 Rudolf II
volgde Maximiliaan II op als Heilige Romeinse keizer. 1576-1580
Gedurende deze periode onderwees een Dominicaan genaamd Bartolome de
Medina
theologie aan de Universiteit van Salamanca. Hij formuleerde de theorie van het
casuïstische probabilisme, volgens welke de absolutie moest worden aangeboden
aan degenen die gehandeld had in strijd
met de mening van de meeste overheden, maar het advies had gevolgd van ten
minste één Doctor van de Kerk. Deze theorie werd gebruikt door de Jezuïeten en
bekritiseerd wegens het stimuleren van morele laksheid. (Medina is ook de
uitvinder van de patio-proces voor de extractie van zilver uit erts.) 1577 Het College
van St. Athanasius werd geopend in Rome om missionarissen op te leiden om de
Oosters-Orthodoxen te bekeren. Het merendeel van de studenten kwam uit
katholieke gezinnen die woonden op eilanden geregeerd door Italianen: Corfu,
Kreta, Cyprus en Chios. 1577 De Formule van
Concordantie geschreven
door Jakob Andrea en Martin Chemnitz. De Formula, een interpretatie van de
Augsburgse Confessie, was een poging om de verschillende takken van het
lutheranisme met elkaar te verzoenen. Drie jaar later, was de Formule opgenomen
in het Boek van Concordantie, een verzameling van de Lutherse leerstellige
normen. 1578 Faustus
Socinus voltooide zijn De Jesu Christo servatore, waarin hij zich keert tegen de opvatting dat Christus de straf
betaalde die de mens verschuldigd was aan God voor. Dit werk werd pas in 1562 gepubliceerd. Reeds in 1562 had Socinus aangevoerd dat het
eerste hoofdstuk van het evangelie van Johannes betekent dat Christus een
goddelijke ambt bekleedde, niet dat hij goddelijk was van nature. In 1578/79, bezocht Socinus Transsylvanië en
probeerde Ferenc David te overtuigen
(zie 1565) dat Christus kon worden aanbeden, zelfs als hij niet
goddelijk was (David was het hier niet eens ). Socinus anti-Trinitarisme werd socinianisme genoemd. 1578 In een preek
in Cambridge beschreef Dr Laurence
Chaderton, een puritein, de Kerk van Engeland als "een enorme massa van
oude en stinkende werken, van bezweringen, hekserij, toverij, het lasteren van
de heilige naam van God, vloeken en afzweren, ontheiliging van de sabbat van de
Heer, ongehoorzaamheid aan superieuren, minachting van ondergeschikten; moord,
doodslag, ... " 1579 in Frankrijk
werd het anonieme werk Vindiciae contro tyrannos (een rechtvaardiging tegen Tirannen)
gepubliceerd. Het voerde aan dat een koning, als hij een tiran was en niet de
natuurlijke wet handhaafde, hij zou kunnen worden afgezet door rechters of door
een instantie, zoals de Staten-Generaal. 1579 Alessandro
Farnesse, hertog van Parma,
verwoestte Maastricht. Vierhonderd mensen overleefden de inname, op een totale
bevolking van 30.000. 1579 in München
hadden aartshertog Ferdinand van Tirol en aartshertog Karl van Inner-Oostenrijk
een ontmoeting met Wilhelm V, de zoon van de hertog van Beieren. Zij kwamen
overeen het protestantisme te onderdrukken, niet door wapengeweld maar door het
verwijderen van hun juridische en politieke privileges, en door begunstiging
van katholieken. 1579 Paus
Gregorius XIII (1572-1585) veranderde het Engelss pelgrims hospice in Rome in
een seminarie voor de opleiding van zendelingen naar Engeland. 1580-1582 Hoewel
al voltooid rond het begin van de eeuw, werd de complete Slavische Bijbel nu
pas gedrukt (bekend als de Ostrozhsky of Ostrong Bijbel, omdat deze werd
gepubliceerd in drukkerij van de Ostrozhsky prinsen). Zie 1490 hierboven. 1580-1581 Algemene
Vergadering in Schotland veroordeelde het Schotse episcopaat. Jacobus VI
ondertekende de negatieve belijdenis, die het pausdom afgezwoer. 1581 Edmund
Campion geëxecuteerd op Tyburn (thans Marble Arch, Hyde Park). Campion was missionaris en auteur van Decem Rationes, een pamflet tegen de
Anglicaanse Kerk. In Engeland werden 78 katholieke priesters en 25 leken
geëxecuteerd wegens hun godsdienst in het decennium dat eindigde in 1590. 1582 De Gregoriaanse
kalender. Op
24 februari publiceerde paus Gregorius XIII (1572-1585) een herziene de
kalender om in de pas te blijven met de seizoenen. 5 oktober 1582 werd 15
oktober. Het begin van het jaar werd verplaatst van 25 maart naar 1 januari .
De herziene kalender werd in Engeland pas in 1752 ingevoerd. 1582 In november
kwam een synode bijeen in Constantinopel. Deze verwierp de Gregoriaanse
kalender, met name omdat deze werd ingevoerd alleen op pauselijk gezag. De paus
had in mei Livio Cellini naar Constantinopel gestuurd om de hervorming te
bespreken met Jeremias II Tranos, patriarch van Constantinopel. Aanvankelijk
had de patriarch ervoor opengestaan. Maar toen bekend werd dat de hervorming
eenzijdig al in februari was ingevoer, was de kalenderhervorming gedoemd tot
mislukken in het Oosten. 1582 De
aartsbisschop van Keulen, Gebhard Truchsess von Waldburg, liet weten dat hij
protestants was geworden, dat hij getrouwd was, en dat hij niet van plan was
aftreden als aartsbisschop. Troepen onder hertog Willem van Beieren, aangevuld
door troepen van de Habsburgse Lage landen, zetten de aartsbisschop af. 1582 Publicatie
van het Reimse Nieuwe Testament. De volledige
Bijbel was voltooid in 1609. Het voorwoord bij dit katholieke Nieuwe Testament
vermeldt dat het doel van de vertaling was katholieke priesters een wapen te
geven tegen de protestantse argumenten. De bedoeling was niet om leken de Schrift
in de volkstaal te geven. 1584 Willem van
Oranje vermoord. 1584 Paus
Gregorius XIII (1572-1585) stichtte het Maronitische College in Rome. Het was
tijdens deze eeuw dat de Maronieten (zie 684), die Monothelitisch waren geweest
in de eeuwen direct na het zesde oecumenisch concilie, in gemeenschap met Rome
traden. [ Deze laatste zin wordt tegengesproken door de tradities van de
Maronieten zelf, die het erop houden dat ze altijd al "orthodoxe
christenen in eenheid met Rome zijn geweest’
- Britannica]. 1584 Dood van
Karel Borromeus, aartsbisschop
van Milaan. Borromeus was instrumenteel in de publicatie van de catechismus van
Trente in 1566. Hij introduceerde en bevorderde ook de biechtstoel (een houten kamer
met twee compartimenten gescheiden door een getralied venster). 1585 Publicatie
van Dudley Fenner's Sacra Theologia, een werk over bondstheologie. 1586 Publicatie van William
Perkins' Treatise
Tending unto a Declaration whether a man be in the estate of Damnation or in
the estate of Grace and if he be in the first, how he may in time come out of
it; if in the second, how he may discern it, and persevere in the same to the
end. Een
centraal probleem voor de puriteinen was de bepaling van de vraag of ze
misschien slechts een tijdelijk geloof hadden, alleen lijken te behoren tot de
uitverkorenen, terwijl ze eigenlijk hoorden bij de verdoemden. Deze vraag
leidde puriteinen ertoe om dagboeken bij te houden waarin ze hun eigen
innerlijk onderzochten. 1587 Op 8 feb werd
Mary, Queen of Scots, onthoofd. Mary was in 1568 uit Schotland naar Engeland
ontsnapt, waar ze gevangen werd gehouden. Ze was betrokken bij een plan voor
een Spaanse invasie van Engeland (het Throckmorton Complot, 1582 ) en het
Babington Complot (1586) tot moord op Elizabeth. 1587 De derde
gedrukte editie van de Septuagint werd gepubliceerd gesteund door paus Sixtus V
(1585-1590). De tekst werd bekend als de Sixtijnse Septuagint en leunt
zwaar op de Codex Vaticanus (B). Valpy’s editie van 1819 is gebaseerd op de
Sixtijnse; Brenton, op zijn beurt, gebaseerde zijn tekst (1851) op Valpy's. 1587 Sigismund III
van Zweden werd koning van Polen. Hij brak met het beleid van zijn voorganger,
koning Stephen Bathory, en verhinderde orthodoxe en lutherse bisschoppen zetels
te krijgen in de Poolse Senaat, hoewel katholieke bisschoppen dat voorrecht
behielden. Ook bewaarde hij alle openbare ambten voor de katholieken. 1588 De Jezuïet
Ramon de la Higuera beweerde loden tabletten te hebben ontdekt waaruit bleek
dat Jacobus de apostel naar Spanje was
gekomen. De tabletten getuigden ook van de waarheid van de Onbevlekte
Ontvangenis van de Maagd Maria. Dat de vermeende ontdekkingen vals waren werd
bewezen door Dominicaanse geleerden. In 1639 heeft paus Urbanus VIII
(1623-1644) katholieken verboden een beroep op de tabletten van Granada (Laminae Granatenses)te doen als
bewijs. 1588 Paus Sixtus V
(1585-1590) beperkte het maximum aantal kardinalen tot 70. Hij verdeelde hen in
15 congregaties. Zes congregaties waren verantwoordelijk voor het beheer van de
Pauselijke Staten. De resterende 9 zorgden voor de index van Verboden Boeken,
de regulering van bisschoppen, de inquisitie, de uitvoering van de decreten van
Trente, de standaardiseren rituelen, enzovoort. 1588/89 Luis de Molina (1535-1600), een
Jezuïet filosoof en theoloog, publiceerde zijn "De Harmonie van de Vrije
Wil met de gaven van genade," een poging om de menselijke en goddelijke
rechtvaardigheid en genade, predestinatie en verdoemenis, en genade en vrijheid
te harmoniseren. Molina hield een hoge dunk van de menselijke natuur, met de
nadruk op het belang van de instemming van degene die goddelijke genade
ontvangt. Hij sprak van de predestinatie in termen van goddelijke voorkennis
van de werken gebeurd onder de genade. Molina’s standpunten waren aanleiding
tot een theologische
strijd tussen de Dominicanen en de Jezuïeten, die
meer dan 300 jaar duurde. 1588/89 De Marprelaat controverse. Een onbekende puriteinse auteur van
verschillende traktaten viel het episcopaat in Engeland aan. In antwoord daarop stelde Richard Bancroft,
in een preek in Paul's Cross in Londen, dat het ambt van de bisschop een
goddelijke instelling is. 1588 William
Morgan vertaalde de Bijbel in het Welsh. Morgan’s Welshe vertaling Welsh
bevatte een inleiding die het oude Celtische christendom identificeerde het
protestantisme. De Welshe bijbel, samen met de stichting van Jesus College in
Oxford, heeft geleid tot de daling van het katholicisme in Wales. In 1603 was
slechts 1,6 % van de ongeveer 212.000 kerkgangers in Wales Rooms-Katholiek . 1588 Nederlaag van de
Spaanse Armada. Kardinaal William Allen, de grondlegger van het college in Douai dat
Jezuïetische zendelingen naar Engeland stuurde, had Engelse katholieken
aangespoord de invasietroepen te steunen. Hij verwees naar Queen Elizabeth als
"verwekt en geboren in zonde van een beruchte courtisane "en
als" hoofd schouwspel van zonde en gruwel in dit tijdperk. " 1588 De
Oecumenische Patriarch Jeremias II van Constantinopel reisde via Oekraïne bij
zijn terugkeer uit Moskou in dit jaar. Boos vanwege diens populariteit, gaf
koning Sigismund III van Polen de jezuïeten opdracht om hun inspanningen in
Oekraïne op te voeren. Zij slaagden er in Michael, metropoliet van Vilna, en
Ignatius, bisschop van Vladimir, te bekeren, die vervolgens Sigismund
assisteerde bij het samenroepen van het Concilie van Brest-Litovsk. 1589 1589 Hendrik van
Navarra, erfgenaam van de troon van Frankrijk en protestants, had de katholiek troepenmacht overwonnen en was in
staat Parijs in te nemen. Gezien het Parijse verzet tegen een protestantse
koning, stuurde Hendrik een verzoek naar de paus om instructie in het
katholieke geloof. Hem werd geadviseerd door de hertog van Sully, dat 'Parijs
wel een mis waard is. " 1590 Meletios van Pegas werd patriarch van
Constantinopel (1590-1601). Hij verzette zich tegen de Unie van Brest-Litovsk
en schreef een kritiek op de Westerse innovaties in Triniteittheologie. Hij
schreef ook een verdediging van het christendom, bestemd voor de Joden. 1590 tussen dit
jaar en 1603 werden 53 katholieke priesters en 35 leken geëxecuteerd in
Engeland vanwege hun geloof. 1590
Rond dit jaar publiceerde Francisco Ribera, een jezuïet, een commentaar op de Apocalyps. Hij leerde dat het
grootste deel van het boek Openbaring gebeurtenissen profeteert die zullen
plaatsvinden op het einde der tijden. Zijn leer is in
contrast met die van de protestantse hervormers die veel van het boek toepasten
op de gehele periode sinds Christus 'eerste komst. 1590-91
De Clementijnse editie van de Vulgaat gepubliceerd. 1594 De Turken
verbrandden de relieken van St. Sava van Servië. 1595 De seculiere
clerus van de Sorbonne stuurde een petitie naar het Parlement van Parijs en
verzocht het de Jezuïeten uit te wijzen uit Frankrijk. Het Parlement stemde in
met hun verzoek. De Jezuïeten waren tegen de nieuwe koning, Hendrik IV. 1595 Martin Del
Rio, een Spaanse Jezuïet, publiceerde een boek over hekserij. Volgens Del Rio,
bloeit hekserij op als het aanvankelijke enthousiasme voor ketterij uitsterft.
In zijn visie vond dit verschijnsel plaats in de Lage Landen. Del Rio maakte
ook het idee populair dat heksen
Sabbats houden en seksuele omgang met Satan hebben. 1595 De Orthodoxe
Kerk werd illegaal verklaard in Polen. 1595/96 de
"Unie" van Brest-Litovsk. Een Concilie kwam samen in Brest-Litovsk,
bijgewoond door slechts een paar orthodoxe bisschoppen. Een nipte meerderheid
van de aanwezigen stemde ermee in de zeggenschap van de paus te accepteren als
ze hun eigen liturgie mochten houden, communie onder beide gestalten, gehuwde
priesters, en het gebruik van de Juliaanse kalender. Op 23 december stemde paus
Clemens VIII (1592-1605) formeel in met deze voorwaarden. Een tweede samenkomst
werd vervolgens gepland in Brest-Litovsk, die formeel de Unie zou vaststellen.
Sigismund, de Poolse koning, belette dissidente geestelijken het Concilie bij
te wonen. Onder degenen die wel probeerden het Concilie bij te wonen waren
vertegenwoordigers van de patriarchen van Constantinopel en Alexandrië
Cantacuzenus en Cyril Lucaris. Nicephorus Cantacuzenus werd geëxecuteerd door de
Poolse politie in 1598, maar Lucaris, tijdelijk beschermd door de prins van
Ostrov, vluchtte naar Constantinopel. 1596 Politieke,
economische en militaire druk werd uitgeoefend op miljoenen orthodoxe
christenen die woonden langs de westelijke grenzen van Rusland, Wit-Rusland en
Oekraïne, om hen te dwingen om de vereniging te aanvaarden van een valse met de
Rooms-Katholieke Kerk. (Zes van de acht orthodoxe bisschoppen van Oekraïne
hadden ingestemd met eenheid met Rome.) Bisdommen werden alleen gegeven aan
Uniaten, en orthodoxe bisschoppen werd een ambt beloofd. Er was een krachtige
weerstand bij de leken. In de komende eeuw of zo werden Broederschappen
(Bratstva) van leken opgericht om
propaganda van de jezuïeten te bestrijden door middel van drukpersen en het
uitgeven van boeken in ter verdediging van de orthodoxie. 1596 Paus Clemens VIII (1592-1605) trok het recht van
bisschoppen of inquisiteurs om het in de volkstaal lezen van de Bijbel toe te
staan in de (zie
1564). Vanaf dit moment was toestemming nodig van de paus zelf. Echter, het
lijkt erop dat de beperking van het lezen van de Bijbel in de volkstaal niet
functioneerde in Noord-Europa. 1597 Het vijfde
boek van Richard Hooker's Wetten van
kerkelijke belijd in druk verschenen. Tegen de puriteinen, die aandrongen op de Schrift
alleen als de autoriteit, noemde Hooker de Schrift als primaire autoriteit, die
altijd duidelijk moet worden gehoorzaamd , maar hij voegde eraan toe de
kerkelijke traditie en de menselijke rede in dubieuze zaken. Hij argumenteerde
dat de Engelsman trouw moet zijn aan zijn vorst, en daarom Anglicaans moet
zijn. Hij benadrukte de sacramenten en het liturgische gebed en gaf minder
nadruk aan prediking. 1597 Koning James
VI van Schotland schreef een boek getiteld Demonologie, waarin hij de
vervolging van heksen adviseerde. 1597 Anneke van
den Hove, een doperse meid in de Spaanse Nederlanden, werd levend begraven
wegens ketterij. Haar executie werd geregeld door magistraten en jezuïeten. 1598 het Edict van
Nantes.
Het edict, uitgevaardigd door Hendrik IV, gaf enige vrijheid aan de Franse
protestanten. Protestantse predikanten moesten worden betaald door de staat, en
protestanten konden hun bolwerken nog acht jaar houden, ook op kosten van de
Koning. De protestantse eredienst werd verboden in de katholieke gebieden. Het
edict werd tegengewerkt door paus Clemens VIII (1592-1605). 1599 De eerste
druk van een Engels Oude Testament , zonder de
"Apocriefen" - een Geneefse Bijbel van 1599. 1599 Aartshertog
Ferdinand van Oostenrijk Inner begon te protestanten te vervolgen door middel
van "reformatie commissies." Deze commissies bestonden uit een
geestelijke met Habsburgse overheidsfunctionarissen en gewapende troepen. Ze
verbrandden protestantse boeken en vernietigden protestantse kerken. 1600 50 van de 65
vrije steden van het Duitse (Heilige Roomse) Rijk hadden de protestantse
godsdienst aanvaard. 1600 De bevolking
van Rome beliep zo’n 100.000. 1600 Dood van de
H. Basilius van
Mangazeya.
Geboren uit een arme familie in 1587, reisde Basilius naar Mangazeya in Siberië
als leerling van een handelaar. De handelaar probeerde Basilius te dwingen tot
homoseksuele betrekkingen. Toen Basilius weigerde beschuldigde de koopman hem
van diefstal en werd hij gearresteerd en gemarteld. De koopman zelf sloeg Basilius
op het zware ijzeren sleutels en Basilius viel dood neer. In 1652 begon
Basilius te verschijnen in dromen aan de plaatselijke bevolking en Hij genas
velen. Zijn doodskist steeg naar de oppervlakte van de aarde. Deze werd geopend
en zijn lichaam werd ongeschonden gevonden. |