NOEME WILLEM
VISSER Wie en Waarom

1503 Een Russiach concilie dit jaar bracht een slitsing aan het licht in de Russisch Orthodoxe Kerk tussen Bezitters en Niet-Bezitters.  De Niet-Bezitters wilden kloosters van hun land ontdoen.  De kloosters bezaten ongeveer een derde van het  Russische land in deze periode.  De Niet-Bezitters positie werd beargumenteerd door Nils Sorsky (1433-1508).

Hetzelfde concilie veroordeelde de praktijk wijdingsgeld te heffen (zie 1479).

1503 Julius II (1503-13) werd paus.  Terwijl hij kardinaal was had Julius drie dochters gekregen. 

1503 Erasmus publiceerde zijn Handboek van de Christelijke Soldaat, waarin hij een visie op de kerk naar voren bracht waarin de leken invloed zouden winnen ten koste van de rijkdom en invloed van de geestelijkheid.  Het werd vertaald in verscheidene europese talen en was rond 1515 erg populair.

1503 Spaanse legers veroverden Napels en begonnen centraal Italie te overheersen.  Dit zou gevolgen hebben voor Hendrik VIII, het pausdom en de Engelse Hervorming.  (Zie 1527.)

1504 Dood van Kassianus, stichter van het Ten Hemelopnemingsklooster bij Uglich.  Kassianus was de Krim ontvlucht toen de Moslims zich van dat gebied meester maakten aan het einde van de vijftiende eeuw.  Op de Krim woonde hij op het  Mangup Plateau (het laatste bolwerk van het Christendom op de Krim) waar de Mangup hoofstad te vinden was.

1506 Op 18 April legde Paus Julius II (1503-13) de eerste steen voor de nieuwe  St. Pieterskerk.  De basiliek werd voltooid in 1615.

1506  De publicatie van Johannes Reuchlins Rudimenten gaf het startschot voor hernieuwde studie van het Hebreeuws  door West Europese geleerden en theologen.  Reuchlin werd aangevallen door Johannes Pfefferkorn, een joodse bekeerling die zich sterk maakte voor het vernietigen van  Joodse boeken.  De Dominicanen steunden Pferrerkorn en brachten de kwestie voor de Inquisiteur van het diocees Keulen.  De Inquisiteur (Jakob von Hochstraten) sprak zich tegen Reuchlin uit.  Deze ging in beroep bij de paus, die zich eerst voor Reuchlin uitsprak en vervolgens hem opdracht gaf te zwijgen en de gerechtelijke kosten te betalen.  Reuchlin deed geen van beide.  (Toen de controverse over Luther begon zagen velen dit in eerste instantie als een vervolg in het conflict tussen de humanisten en de obscurantisten.)

1508-12 In opdracht van Paus Julius II (1503-13) schilderde Michelangelo phet plafond van de Sixtijnse Kapel in Rome.

1509 Vier Dominicanen werden op de brandstapel gebracht te Berne voor het ensceneren van wonderen om de leer van de onbevlekte ontvangenis van de Maagd Maria in discrediet te brengen.

1509 Katharina van Aragon (1485-1536) trouwde Hendrik VIII, koning van Engeland van 1509 to 1547.

1510 140 mensen werden verbrand in Brescia vanwege het uitoefenen van hekserij.

1511-15 De zaak 'Hunne'.  In 1511, toen de jonge zoon van een Londense kleermaker genaamd Richard Hunne stierf, de priester van de kerk, Thomas Dryffeld, eiste het kleed waarin het kind gedragen werd als betaling voor de uitvaart.  De priester daagde Hunne voor het gerecht over deze betaling en Hunne verloor. Hierop klaagde Hunne dat Dryffeld het  Praemunire Statuut schond (zie 1353 above).  Dit wekte de gramschap van de bisschop van Londen, Richard Fitzjames.  Fitzjames liet Hunne arresteren en liet zijn huis doorzoeken.  Een Wycliffe Bijbel werd gevonden en enige ketterse boeken.  Spoedig daarna werd Hunne vermoord terwijl hij in de gevangenis verbleef, door de kanselier van de bisschop en twee anderen.  De moordenaars werden aangeklaagd maar nooit voor het gerecht gebracht.  Fitzjames zat toen een gerechtshof voor dat Hunne veroordeelde wegens ketterij.  Hunnes lichaam werd verbrand en zijn bezit verviel aan de kroon: zijn gezin verviel tot de bedelstaf.

1511 Een groep ontevreden kardinalen, gesteund door Koning Lodewijk XII van Frankrijk (1498-1515), hield een concilie gericht tegen Paus Julius II (1503-13) in Pisa.  Omdat het concilie werd beschouwd als een Franse politieke manoeuvre ontving deze weinig internationale steun.

1512 In Mei verdreef het Heilige Verbond van Spanje, Venetie, het Duitse Rijk, Engeland en de Zwitsers de Fransen uit Milaan.

1512 Jacques Lefevre,  professor aan de Universiteit van Paris, publiceerde een Latijnse vertaling van Paulus’ brieven.  Verscheidene jaren voor Luther voegde hij er een commentaar aan toe waarin hij leerde dat de redding van de Genade komt door het geloof in  Christus’ offer aan het kruis, niet door werken.  Hij ontkende ook de transubstantiatie.

1512-17 Het Vijfde Lateraanse Concilie opende in Mei 1512.  Dits concilie herriep het decreet van het Concilie van Constance dat concilies verheven had boven pausen.  Het bevestigde ook de onsterfelijkheid van de ziel en probeerde in 1513 op de laatste dagen preken af te schaffen (zie 1494 en 1502).

1513 Leo X (1513-21) verkozen tot Paus.  Leo, de zoon van Lorenzo de Grootse van Florence, was priester geworden op  7 jarige leeftijd, en kardinaal toen hij 13 was.

1514 300 personen werden verbrand te Como als straf voor het practiseren van hekserij.

1516 Erasmus’ Griekse Nieuwe Testament gepubliceerd – het eerste Griekse Nieuwe Testament dat ooit gedrukt werd.  Hetomvatte ook een nieuwe Latijnse vertaling.  (In een commentaar op Handelingen 17.34, herhaalde Erasmus Lorenzo Valla’s kritiek op de bewering dat Dionysius zelf de auteur was van de werken uit het Dionysische corpus.)

De eerste editie van Erasmus’ Griekse Nieuwe Testament was gebaseerd op slechts vier Griekse manuscripten, waarvan er geen eerder was dan de elfde eeuw.  Zelfs voor de vierde editie, had hij slechts één Grieks manuscript voor het boek Openbaring.  Hierin ontbraken de laatste vijf verzen, die Erasmus uit het Latijn in het Grieks vertaalde.  Er was kritiek op deze procedure.

Erasmus werd ook becritiseerd voor het  ondermijnen van het gezag van de Vulgaat.  Een geleerde genaamd Sutor stelde, “als de Vulgaat op één punt fout was, zou het gezag van de hele Heilige Schrift instorten.”  Controversen ontstonden over het feit dat Erasmus 1 Johannes 5.7 wegliet (het was niet in zijn manuscripten) en Matteus 6.13 (dat wel in zijn manuscripten was, maar waarvan hij vermoedde dat het niet in de Griekse tekst was die Hieronimus gebruikte).  Hij werd ook bekritiseerd voor het niet corrigeren van Hebreeën 2.7 volgens het Hebreeuws, waar staat “weinig minder dan God” in plaats van “weinig minder dan de engelen;” voor het vertalen van het Griekse woord voor “berouw hebben” door het Latijnse  “van mening veranderen;” en het Griekse woord Logos door het Latijnse sermo.

1516 De Pragmatische Sanctie (zie 1438 & 39) afgeschaft door het Concordaat van Bologna, een overeenkomst tussen de koning van Frankrijk en de paus. In ruil erkende paus Leo X (1513-1521) het recht van Koning Frans I van Frankrijk (1515 –1547), om abten en bisschoppen te benoemen in zijn rijk.  De Gallicaanse kerk bleef dus in feite onafhankelijk van het pausdom.  In ruil daarvoor mocht de paus jaargelden innen, een juridisch beroep op Rome was toegestaan, en werd de superioriteit van pausen ten opzichte van concilies erkend.

1517 Toen paus Leo X (1513-1521) ontdekte dat sommige van zijn kardinalen een complot tegen hem smeedden, benoemde hij op één dag 31 nieuwe kardinalen.

1517 Het vierde deel van de Complutensiaanse Polyglot werd gedrukt. Het Oude Testament van de Bijbel heeft in de Complutensiaanse Polyglot drie kolommen: 1. Hebreeuws, 2. de Latijnse Vulgaat, en 3. de Septuagint met een interlineaire Latijnse vertaling. De derde kolom van het Complutensiaanse Oude Testament is de eerste gedrukte editie van de Septuaginta. Men denkt dat deze versie ongeveer de vroeg Christelijke editie van Lucianus (3^e eeuw)  weerspiegelt. De Polyglot kreeg pas in 1520 de pauselijke goedkeuring om te worden gepubliceerd.

1517 Martin Luther begon de Protestantse Reformatie (volgens de traditie) door het nagelen van zijn 95 stellingen aan de deur van een kerk in Wittenberg, Duitsland. Enkele van de stellingen: 
  27: Zij prediken een menselijke leer die zeggen dat de ziel uit het vagevuur vliegt zodra je het geld in de offerkist hoort vallen. 
  32 & 33: Zij die geloven dat ze door middel van Aflaten (brieven van vergeving) zeker zijn van hun eigen redding zal God eeuwig verdoemen samen met wie hen dit leerden We moeten vooral oppassen voor degenen die zeggen dat deze aflaat van de paus de onschatbare gave vormen die de mens met God verzoent. 
  43: Men moet de christenen leren, dat wie aan een arme geeft of uitleent aan een behoeftige beter doet dan wanneer hij aflaatbrieven koopt. 
  45: Men moet christenen leren, dat hij die iemand in nood ziet, en hem voorbij gaat en geld geeft voor aflaten niet de vergeving van de Paus koopt maar de toorn van God over zich afroept. 
  50: Men moet christenen leren dat als de paus wist van de afpersingen van de predikers van de aflaten, hij liever de basiliek van St. Peter tot de grond zou zien afbranden dan dat deze opgebouwd moet worden met de huid, het vlees en de botten van zijn schapen. 
  75 & 76: Te denken dat de pauselijke aflaten een dergelijke kracht hebben  dat ze – om een onmogelijkheid te noemen – hem vergiffenis zou schenken als hij de Moeder van God had geschonden, is dwaasheid. Wij bevestigen, integendeel, dat de pauselijke aflaten niet zelfs de minste van dagelijkse zonden wat betreft schuld kan teniet doen. 
  89: De Paus streeft de redding van zielen na en niet geld. Waarom annuleert hij dan lang geleden verleende aflaten, die zijn toch even doeltreffend? 
  94 & 95: Christenen moeten worden aangespoord om Christus, hun hoofd, na te volgen door pijn, dood en hel heen, om zo naar de hemel te gaan door vele verdrukkingen heen in plaats van in de veiligheid van de vrede.

1517 Egypte kwam onder Ottomaanse heerschappij.

1518 Andreas Asolanus publiceerde de tweede gedrukte Septuagint, dit op de Aldine drukpers, vandaar dat deze bekend staat als de Aldine editie. Men denkt dat de tekst de Hesychiaanse redactie weerspiegelt.

1518 De Rijksdag van het Heilige Roomse Rijk, samengeroepen door keizer Maximiliam (1493-1519) kwam samen in in Augsburg om te beslissen  of Duitsland een bijdrage aan Rome zou betalen ter ondersteuning van een kruistocht tegen de Turken. De Rijksdag weigerde, en stelde vast dat de belastingen voor de kruistochten in het verleden waren gebruikt voor andere doeleinden, en dat jaargelden, de kosten bij bevestiging in een ambt en de kosten van kerkelijkerechtspraak exorbitant waren. Ook bekritiseerde de Rijksdag Rome voor het toekennen van Duitse kerkelijke ambten aan Italiaanse priesters.

1519 Karel V, koning van Spanje, werd Heilige Roomse Keizer (1519-1556).

1520 Erasmus ' Ratio (1520 editie) bevatte de volgende regels: "Sommigen beweren dat het universele lichaam van de Kerk is samengebald in een Romeinse paus, die zich niet kan vergissen over geloof en zeden, aldus schrijven ze aan de paus meer toe dan hij voor zichzelf opeist, hoewel ze niet aarzelen om zijn oordeel te betwisten als hij zich bemoeit met hun portemonnee of hun vooruitzichten. Is dit niet de deur openen voor de tirannie in het geval dat een dergelijke bevoegdheid werd uitgeoefend door een ongelovige en verderfelijke man? "

1520 Luther publiceerde de Babylonische gevangenschap van de Kerk. Daarin betoogde hij dat het pausdom de kerk 1000 jaar gevangen had gehouden en het geloof, de moraal, en het ritueel had bedorven. Hij drong aan op communie onder beide gedaanten en presenteerde de theorie van de consubstantiatie, dat Christus aanwezig is in de Eucharistie, samen met het brood en de wijn. Eerder dat jaar, in zijn Open Brief, verzette Luther zich tegen het onderscheid tussen geestelijken en leken, het recht van de pausen te beslissen over de interpretatie van de bijbel, en het veronderstelde exclusieve recht van pausen om een Algemeen Concilie bij elkaar te roepen. Later in het jaar, publiceerde hij een verhandeling over christelijke vrijheid, waarin hij verklaarde dat de mens alleen door het geloof gered wordt, los van zijn werken.

1520 In juni veroordeelde paus Leo X (1513-1521) Luther in de bul Exsurge Domine. Luther verbrandde het document waarin de paus hem excommuniceerde op 10 december. Hij was van mening: "Dit verbrand stelt niets voor. Het is noodzakelijk dat de paus en de de pauselijke zetel worden verbrand. Wie niet met heel zijn hart tegen het pausdom is kan geen eeuwig heil verkrijgen. "

1521 Belgrado (Servië) ingenomen door de Turken.

1521 Er wordt geschat dat in dit jaar meer dan 150 ambten in het Vatikaan te koop waren, ter waarde van ongeveer 3.000.000 dukaten.

1521 Rijksdag van Worms. Beschermd door Frederik, de keurvorst van Saksen, weigerde Luther iets te herroepen. Hij verklaarde dat pausen en concilies feilbaar waren, maar dat de Heilige Schrift onfeilbaar was. Keizer Karel V was vastbesloten  "tegen hem op te treden als tegen infame ketter " en verkreeg daarmee  pauselijke steun voor zijn komende oorlog tegen Frankrijk over de zeggenschap over Milaan. Frederick verborg Luther in het kasteel van Wartburg.

1522 Keizer Karel V introduceerde de Inquisitie in Nederland om het protestantisme uit te roeien.

1522 Paus Adrianus VI (1522-1523) leerde dat pausen konden dwalend in hun officiële rol als leraren van de Kerk. Adrianus was een Nederlander en de laatste niet-Italiaanse paus tot Johannes Paulus II (1978).

1522 Het Duitse Nieuwe Testament van Luther gepubliceerd.

1522 Erasmus ' Ratio (1522 editie) bevatte de volgende regels: Wij doen niets af aan de majesteit van de paus van Rome "Was het maar zo dat hij de kwaliteiten had die aan hem toegeschreven worden, die hij niet in staat om dwalen op het gebied van de vroomheid, dat hij in staat was zielen te bevrijden uit het vagevuur. "

1522 In november zond Paus Adrianus VI (1522-1523) een gezant naar de Rijksdag van Neurenberg (Duitsland). De gezant verklaarde dat de kwalen van de kerk zich van het pausdom af omlaag hadden verspreid legde uit dat de paus het voornemen had de curie en hiërarchie te hervormen. Met Luther had de paus echter geen sympathie: de "kleinzielige monnik" zijn fouten zou moeten erkennen en dat zijn leer zou moeten worden onderdrukt.

1522 In december, veroverden de Turken Rhodos. De Ridders van Sint Jan van Jeruzalem (de hospitaalridders) hadden er na 1309 een burcht gebouwd. Hun vloot gepoogd de zuidelijke Middellandse Zee te beschermen tegen de Turken.

1523 Zürich aanvaardt de Reformatie gehoord na een publiek debat.  Huldrych Zwingli was de belangrijkste voorvechter van de Reformatie.

1524 In Straatsburg begon een leek genaamd Clement Ziegler te leren dat het lichaam van Christus in de hemel bestond vóór zijn incarnatie. 

1524 In juni verbood de gemeenteraad van Zürich religieuze beelden. Zürich was de thuisbasis van de reformator Zwingli Huldrych. Op een bepaald moment en onder invloed van Zwingli, verbood Zürich muziek in de eredienst. Dit verbod bleef van kracht tot 1598.

1524 In Riga (Letland) scheurde een groep van protestanten een standbeeld van de Maagd Maria uit de kathedraal en gooide deze in de Dvina rivier. Toen ze bleef drijven, klaagden ze  haar aan als een heks en werd ze verbrand.

1525 In januari doopte een groep protestanten in Zürich, die de kinderdoop afwezen, elkaar. Ze braken ook brood en deelden wijn om het priesterschap van alle gelovigen te laten zien. Deze radicalen werden anabaptisten genoemd. Vier van hen werden verdronken in de rivier de Limmat in 1526 toen Zürich optraden om radicalen te onderdrukken.

1525 Zwingli schreef zijn Over de Doop, waarin hij de gedachtengang ontwikkelde (eerder door Luther uitgesproken) dat de kinderdoop kon worden gerechtvaardigd in analogie met de Oude Testamentische praktijk van de besnijdenis. In dit jaar en het volgende bracht Zwingli de gedachte naar voren dat Christus enkel aanwezig is in het Avondmaal op een louter symbolische wijze. Hij benadrukte dat het doel van de eucharistie was om

de gemeente te herinneren aan Christus' daden ten gunste van de mens.

1525 In april verbood de gemeenteraad van Zürich de Mis.

1525 In Dorpat (Tartu, Estland) braken Duitsers een orthodoxe kerk binnen en vernietigden de iconen. Gebeurtenissen zoals deze leidden ertoe dat de orthodoxen de Lutheranen (ten onrechte) zien als beeldenstormers.

1525 William Tyndales Engelse vertaling van het Nieuwe Testament werd gedeeltelijk gedrukt in Keulen. Voordat de druk kon worden voltooid hoorden de katholieke autoriteiten ervan en verhinderden het verdere drukken. Het drukken werd voltooid in Worms in 1526. In navolging van een lutherse gewoonte vermeldt de druk van 1525 dat de authenticiteit van Hebreeën, Jakobus, Judas en Openbaring twijfelachtige is. Dit verviel in de druk van 1526. 

1525 Albrecht, Grootmeester van de Duitse Orde, regelde met koning Sigismond I van Polen dat de gebieden van de Orde in het Koninklijk Pruisen een seculiere leengoed van Polen zou zijn. Hij maakte vervolgens Koninklijk Pruisen de eerste Protestantse (Lutherse) staat in Europa.

1525 / 6 De niet-bezitters bekritizeerden tsaar Basil III voor het ten onrechte scheiden van zijn vrouw, en werden daarom onderdrukt.

1526 Genève, een deel van het hertogdom Savoye, sloot een verbond met de Zwitserse stad Bern, zonder toestemming van Savoye.

1526 De Ottomaanse Turken, onder Sultan Suleiman I (1520-1566) versloegen de Hongaren in de slag bij Mohács. Aldus veroverden ze Hongarije en openden ze de weg naar Wenen. Een groot deel van Hongarije werd in 1547 opgenomen in het Ottomaanse Rijk.

1527 In mei plunderden Spaanse troepen en Duitse huurlingen onder Karel V Rome. Deze aanval was bedoeld als vergelding voor het feit dat paus Clemens VIII (1523-1534) een alliantie was aangegaan (de Liga van Cognac) met Milaan, Venetië en Frankrijk om meer grondgebied te krijgen in Italië. Clemens werd gevangen genomen.

1527 Hendrik VIII, koning van Engeland, deed een beroep op Rome voor een nietigverklaring van zijn huwelijk met Catharina van Aragon, de tante van keizer Karel V.

1528 Evenals Zürich dat had gedaan in 1523, aanvaardde Bern het protestantisme na een publiek debat.

1528 Op 29 feb. werd Patrick Hamilton in St. Andrews in Schotland geëxecuteerd (levend verbrand) wegens ketterij. Hamilton was naar het vasteland gereisd, waar hij Luther ontmoet te Wittenburg en Tyndale bij Marburg. Na zijn terugkeer naar Schotland, verspreide hij een catechismus getiteld "Patricks plaatsen, die pleitte voor rechtvaardiging door het geloof.

1528 Protestanten vernietigde een standbeeld van de Maagd Maria op een straathoek in Parijs.

1529 Hendrik VIII verklaarde zichzelf het hoofd van de Engels kerk.

1529 Beleg van Wenen. Suleiman's troepen belegerden Wenen. De Turken kwamen voor Wenen op 27 september, en Suleiman pochte dat hij in de stad zou ontbijten op het feest van St. Michael (29 Sep). Maar de Turken slaagden er niet in de stad te nemen , en uiteindelijk trokken ze zich terug (14 okt), hoewel ze eerst hun gevangenen afslachtten of verbrandden, met uitzondering van hen die jong genoeg waren voor de slavenmarkt.

1529 Het colloquium van Marburg. Philip, landgraaf van Hessen, regelde een ontmoeting van prominente hervormers op zijn kasteel in Marburg. Luther, Zwingli, en Martin Bucer woonden deze ontmoeting bij. Ze werden het niet eens over de manier waarop Christus aanwezig is in de Eucharistie. Luther verdedigde de werkelijke aanwezigheid, hij schreef "Dit is mijn lichaam" op de tafel met krijt en bedekte die woorden met een fluwelen doek.

1530 Paus Clemens VII (1523-1534) kroonde Karel V tot Heilige Romeinse keizer in Bologna. Dit was de laatste keer dat een paus een keizer zou kronen.

1530 De Augsburgse Confessie, opgesteld door Philip Melanchthon als een uitleg van de lutherse geloof. Zeven evangelische vorsten en vertegenwoordigers van de twee vrije keizerlijke steden presenteerde de belijdenis aan keizer Karel V op de Rijksdag van Augsburg. (Karel hoopte  een compromis te kunnen regelen tussen de protestanten en de Rooms-Katholieken.) Melanchthon’s belijdenis bevestigt de Triniteittheologie; de leer dat allen die niet geregeneerd worden schuldig zijn aan de zonde van Adam; Christus’ godheid, incarnatie, kruisiging, afdaling in de hel, opstanding en voortdurende voorspraak en de rechtvaardiging door genade door het geloof , en niet door werken. Artikel X stelt: "Er wordt onderwezen onder ons dat het ware lichaam en bloed van Christus werkelijk aanwezig zijn in het Avondmaal van de Heer onder de vorm van brood en wijn en dat dit uitgedeeld wordt en ontvangen." Artikel XXII dringt erop aan dat de communie moet plaatsvinden onder beide gestalten (brood en wijn). De belijdenis wijst  ook op de noodzaak en effectiviteit van de doop en behoudt de biecht. De katholieken antwoordden met een werk bekend als De Weerlegging, en hoop op een compromis vervloog.

1530 Op 8 december lokte een priester in Valencia, Spanje, een rel uit toen hij de leer van de Onbevlekte Ontvangenis van de Maagd Maria tijdens een preek ontkende.

1530 tussen dit jaar en 1640, werden naar schatting 1.000.000 Europese Christenen slaaf bij de invallen van islamitische bendes uit Noord-Afrika. Dit aantal is ongeveer gelijk aan het aantal Afrikaanse slaven dat door Europeanen naar het westen werd getransporteerd over de Atlantische Oceaan in dezelfde periode.

1530-33 Melchior Hoffman predikte in Straatsburg en de Lage Landen. Hij leerde dat Christus’ vlees rechtstreeks uit de hemel was gekomen (via Maria maar zonder deel te krijgen aan haar). Hij benadrukte de volwassendoop, en voorspelde de komst van Christus in 1533, gevolgd door het duizendjarige rijk van de heiligen. Hij werd gevangen gezet in Straatsburg in 1533 en stierf aldaar.

1531 De Maagd Maria verscheen naar verluidt aan een  Azteekse man genaamd Juan Diego, ongeveer 5 mijl ten noorden van Mexico City. Als bewijs van haar verlangen dat er voor haar een kapel gebouwd zou worden aan de voet van de Berg Tepeyac, liet zij een afbeelding van zichzelf verschijnen op de cape van Diego en gaf hem opdracht die afbeelding Santa Maria de Guadalupe te noemen.

1531 Zwingli stierf terwijl hij optrad als aalmoezenier voor Zürich’ s strijdkrachten toen ze vochten tegen de katholieken van de Zwitserse centrale kantons (de woud kantons).  Heinrich Bullinger verving Zwingli als leider van de kerk in Zürich. Bullinger ging verder dan Zwingli in zijn leer over de Eucharistie, de overeenkomst met Zwingli dat hij het als een herdenking zag, maar hij voegt eraan toe dat God in feite werkt door middel van de Eucharistie. Bullinger concentreerde zijn denken over het christendom rond het concept van Gods verbond met mensen, en vertolkte  de doop en de eucharistie als verbonds tekenen.******

1531 Oprichting van de Schmalkaldische Bond, een defensieve alliantie tussen protestantse staten en steden binnen het Duitse rijk. Leden waren o.a. Hessen, Saksen, Brunswijk, Anhalt, Mansfeld, Maagdenburg, Bremen, Straatsburg, en Ulm. De bond werd opgericht in de nasleep van de Rijksdag van Augsburg, waar katholieken hadden laten zien dat ze niet bereid waren om mee te werken aan compromis. De Bond werd in 1547 opgeheven door de keizer Karel V.

1533 In maart werd de wet van Beroep rechtsgeldig in Engeland. Deze wet verbood een beroep op de paus betreffende geestelijke zaken (met inbegrip van het huwelijk). Kwesties die verband hielden met de koning zou worden besloten door de Eerste Kamer van de konvokatie.  Thomas Cromwell, de auteur van deze wetgeving die Hendrik VIII in staat stelde een echtscheiding te krijgen van Catharina van Arragon, werd kort daarna erkend als hoofdminister.

De Convocatie van Canterbury en York verklaarde: "De bisschop van Rome heeft niet door de Schrift een grotere bevoegdheid gekregen in dit koninkrijk van Engeland dan welke andere buitenlandse prelaat ook." In hetzelfde jaar stelden beide Convocaties dat de paus gedwaald had door Henry toe te staan om Catherine te trouwen, omdat ze haar huwelijk met zijn broer Arthur had bevestid door sexueel contact. In mei, verklaarde de aartsbisschop van Canterbury, Thomas Cranmer, het huwelijk nietig.

1534 keurde het parlement een aantal andere belangrijke stukken van de wetgeving goed, op Thomas Cromwell’s aandringen van: (1) de wet van beperking van jaargelden, die jaargelden verbood (de inkomsten van een bisschopszetel het eerste jaar na bevestiging) af te dragen aan Rome en de kathedrale kapittels verplichtte de keus van de koning te volgen bij de bisschopsverkiezing; (2) de Ontheffingen wet, die volledig een einde maakte aan de stroom van geld van de kerk van Engeland naar Rome en het de aartsbisschop van Canterbury het recht gaf tot het verlenen van ontheffingen (uitzonderingen op het kerkelijk recht), (3) de wet voor de Onderwerping van de geestelijkheid, die de Convocaties verbood om wetgeving door te voeren, behalve als de koning deze  toestond en de Koning het recht gaf een commissie te benoemen om alle wetgeving te controleren en zelf te blokkeren door een veto; (4) de Successiewet, waardoor het belasteren van Henry's huwelijk met Anne verraad werd, de nakomelingen van Hendrik's huwelijk met Anne zijn rechtmatige erfgenamen werden, en van alle volwassenen eiste dat zij zwoeren de wet te houden en (5) de Akte van Supremacy, op grond waarvan Henry predikanten kon corrigeren, toezicht kreeg op de formulering van kerkleer, ketters kon berechten en toezicht kreeg op de geestelijkheid .

1534 Een Nederlandse bijbel van Jacob van Liesveldt drukte de apocriefe boeken afzonderlijk. Dit is de eerste volkstaal bijbel die dat doet. Luther’s Duitse Bijbel scheidde deze boeken voor het eerst, op grond waarvan zij de "Apocriefen" gingen heten.

1534-1535 Affaire van de plakkaten. In Parijs werde vier-en-twintig protestanten levend verbrand tussen 10 november 1534, en 5 mei 1535, als vergelding voor het feit dat Franse hervormers in oktober posters ophingen in verschillende Franse steden waarop ze de mis beschimpten als afgoderij en de paus belasterden. Veel Franse protestantse intellectuelen (waaronder Johannes Calvijn) verlieten het land. 

1535 Eerste complete Bijbel gedrukt in het Engels - Coverdale's. Zijn bijbel was ook de eerste Engels Bijbel die de apocriefe boeken apart zette, hoewel hij Baruch aan het eind van Jeremia plaatste.

1535 Executie van Thomas More. More had geweigerd de eed af te leggen die voorgeschreven was door de Successiewet (zie 1534).*****************

1535 In juni drongen de katholieke en protestantse troepen van Franz von Waldeck, de bisschop van Munster, de stad binnen na een belegering van een jaar. Radical anabaptisten onder leiding van Jan Matthijszoon en na zijn dood van Jan Beukels (Jan van Leiden), hadden de macht in Munster overgenomen in februari 1534. De anabaptisten predikten dat het millennium op handen was en dat Munster het Nieuwe Jeruzalem was. 

1535 Tijdens de belegering van Munster werd een aantal leden van Menno Simons' parochianen gedood. Simons was een katholieke pastoor, wiens parochie in Witmarsum was, maar die was beïnvloed door de geschriften van Luther en Zwingli. In 1536 of 1537, was Simons opnieuw als volwassene gedoopt en werd hij leider van een doperse groep die het gebruik van wapens verwierp. Deze vroege Doopsgezinden waren ook van mening dat de wederkomst aanstaande was en zij leerden dat Christus’ het vlees niet afkomstig was van Maria, maar dat het was neergedaald uit de hemel.

1535 De moderne Zondagsschool begon in Milaan toen de priester Abbate Castellino de Castello jongens probeerde catechese te laten volgen door hen appels te geven. Het werk dat hij begon resulteerde uiteindelijk in de vorming van de Broederschap van de Christelijke Leer.

1535 Genève verklaarde zich onafhankelijk van Savoye (zie 1526) en aanvaarde de Reformatie, zoals haar bondgenoot Bern ook had gedaan in 1528.

1536 De Bedevaart van Genade. Deze opstand, geleid door Robert Aske, was gedeeltelijk een protest tegen de afschaffing van de kloosters door Hendrik VIII. Aske en zijn volgelingen namen York in en eisten pauselijke heerschappij over de kerk en het bijeenroepen van een nieuw Parlement. Thomas Howard , de derde hertog van Norfolk, haalde Aske over naar huis te gaan door het aanbieden van een pardon. Aske en ongeveer 250 anderen werden korte tijd later geëxecuteerd.

1536 De eerste editie van Calvijns instituties. Na verloop van tijd werd Calvijn de leider van de gereformeerde tak van het protestantisme. Net als de andere grote hervormers (Luther, Zwingli en Bullinger) bleef hij leren dat Maria tijdens haar leven maagd bleef.

Over de Eucharistie, schreef Calvijn (Institutie, 4.17.5): "Er zijn het eten van het vlees van Christus en het drinken van zijn bloed, omschrijven als niets  meer dan het geloven in Christus zelf. ... Volgens hen is eten geloven, terwijl Ik erbij blijf dat het vlees van Christus wordt gegeten door te geloven, omdat het het onze wordt door ons geloof, en dat dat eten het effect en de vrucht van het geloof vormt ". 
 

1536 William Tyndale, die was gevangen gezet in de buurt van Brussel op aandringen van Henry VIII, werd geëxecuteerd door wurging. Zijn lijk werd verbrand op de brandstapel.

1536 Jakob Hutter verbrand wegens ketterij. Tijdens zijn leven waren Hutterse gemeenschappen gevormd in Moravië. Hutterse kinderen woonden samen in slaapzalen vanaf tweejarige leeftijd. Volwassenen woonden ook in slaapzalen, ongeacht hun huwelijkse staat.

1536 De eerste Helvetische Belijdenis, geschreven in Basel. Deze gereformeerde belijdenis werd bekritiseerd omdat deze veel van Luthers denkbeelden over de eucharistie overnam.

1536 Wittenbergse Concordantie. Besprekingen tussen Philip Melanchthon (Luthers) en Martin Bucer (gereformeerd) leidde tot een gemeenschappelijke verklaring over de eucharistie. De verklaring slaagde er niet in de harmonie te bevorderen, omdat de Zwitserse protestanten dachten dat deze te Luthers was.

1536-40 De afschaffing van de Engels kloosters.

1537 Een Hervormings Commissie, benoemd door paus Paulus III (1534-1549) bracht een rapport uit, getiteld Consilium de Emendenda Ecclesia. Het verslag gaf de schuld van de ellende in de kerk, met inbegrip van de protestantse Reformatie, aan het pausdom, de kardinalen, en de hiërarchie. De curie probeerde om het rapport te onderdrukken de, maar een kopie vond zijn weg naar Duitsland, waar Luther een Duitse vertaling publiceerde in 1538.

1537 Mattheus Bijbel gepubliceerd. Het werk was bewerkt door een medewerker van William Tyndale, John Rogers. ‘Matthew’s Bible’ was beïnvloed door Tyndales werk en bevatte delen van het Oude Testament vertaald door Tyndale, maar niet eerder gepubliceerd.

1539 De Grote Bijbel gepubliceerd, zo genoemd vanwege zijn omvang - 13 ¼ by 7 1 / 2 duim.

1539 De zes artikelen Wet aangenomen door het Engelse Engels op aandringen van de Koning. De wet verdedigde transsubstantiatie, de communie onder één gestalte, het celibaat, geloften van kuisheid, prive-missen en de biecht.

1540 Thomas Cromwell ter dood gebracht. Zijn executie was te danken aan het feit dat hij het huwelijk regelde van Hendrik VIII met Anna van Kleef, een Duitse prinses, in de hoop van een verbond met de Duitse Lutheranen. Henry was niet tevreden met het huwelijk en, zoals uit de Zes artikelen Wet blijkt, niet welwillend tegenover lutherse theologie.

1540 Paus Paulus III (1534-1549) keurde de Jezuïetenorde goed.

1541 Johannes Calvijn vestigde zich in Genève.

1541 Het Turkse leger bezette Buda in Hongarije.

1541 De Regensburgse Colloquium. In januari begonnen Johann Gropper, een theoloog in dienst van Hermann von Wied, aartsbisschop van Keulen, en Martin Bucer discussies over de aard van de rechtvaardiging. Gropper schreef een verklaring de rechtvaardiging die bekend werd als het Regensbergse Boek, aangezien het geschreven was was voor de Rijksdag die in maart bijeen zou komen in Regensberg (Ratisbon). (Gropper was het eens met de protestanten en met Augustinus dat de mens niets kon doen om zichzelf te rechtvaardigen, en verklaarde dat de menselijke verdiensten en de sacramenten zou moeten worden aangevuld op de dag des oordeels met de "vreemde gerechtigheid" van Christus.) Er was hoop dat het boek van Regensberg de basis zou kunnen vormen voor hereniging van katholieken en protestanten. Onenigheid over de transsubstantiatie en de noodzaak van biecht stonden echter in de weg. Daarnaast zou een overeenkomst de positie van de Habsburgse keizer versterken en waren er daarom ook politieke prikkels om de status quo te behouden

1542 in augustus stierf kardinaal Gasparo Contarini onder huisarrest. Contarini was leider van de katholieken op het Colloquium van Regensburg. Zijn bereidheid om compromissen te sluiten werd niet  positief bekeken in Rome. Contarini was een medewerker van de katholieke humanist Juan de Valdes, die de noodzaak benadrukt van de genade van God overgebracht door de Heilige Geest. Degenen die beïnvloed werden door Valdes drang de de Kerk van binnenuit te hervormen werden bekend als spirituali. Onder de spirituali waren Bernardino Ochino, van de hervormde Franciscaner orde en Piermartire Vermigli (bekend als Peter Martyr) . Toen Contarini op sterven lag, vluchtte Ochino noordwaarts naar Calvijns Genève. Peter Martyr vertrok ook en voegde zich bij Martin Bucer in Straatsburg. Reginald Pole werd ook geassocieerd met de spirituali.

1542 Voordat hij vluchtte naar Straatsburg, had Peter Martyr  een beweging in Toscane ondersteund dat leek op het protestantisme – inclusief protestantse prediking. Gian Pietro Carafa (de toekomstige paus Paulus IV) overtuigde Paus Paulus III (1534-1549) de Romeinse Inquisitie in te stellen om het protestantisme te bestrijden. Het werd door paus Paulus VI in 1965 omgedoopt tot de Congregatie voor de Geloofsleer. De meeste activiteiten van de inquisitie vonden plaats in Italië.

1542 Clement Marot publiceerde zijn Trente Pseaulmes de David, het eerste berijmde Psalter. (een gedeeltelijke uitgave was verschenen in 1539. Toen Calvijn in 1538 Genève verliet diende hij de Franstalige gemeente in Straatsburg, die ook Marot's versie van de psalmen zongen. ) Marot vond later toevlucht in Calvijns Genève, waar men ook overging tot het zingen van berijmde psalmen. Berijmde psalters werden ook gemaakt in het Duits (1573) en Hongaarse (1607), het Engels en het Nederlands (Datheen 1566).

1543 Hermann von Weid, de aartsbisschop van Keulen, publiceerde Pia Consultatio, dat de mis veroordeelde, de  rechtvaardiging door geloof alleen onderschreef, bezwaar maakte tegen het bidden tot heiligen, en de Gereformeerde nummering van de Tien Geboden overnam (die het verbod tegen gesneden beelden benadrukte) . Aartsbisschop von Weid stierf uiteindelijk als protestant in 1552.

1544 Johann Gropper, die voor  aartsbisschop Von Weid gewerkt had tijdens het Regensburgse Colloquium (1541), bestreed de Pia Consultatio in zijn Antididagma.

1544 De Duitse keizer Karel V maakte vrede met Frankrijk, zodat hij de  Schmalkaldische Bond kon aanvallen (zie 1531).

1545 In december werd het rooms-katholieke Concilie van Trente bijeengeroepen (1545-1563). Slechts 31 bisschoppen waren in eerste instantie aanwezig, en dat aantal wkam nooit boven 270. Trente, in de Italiaanse Alpen, lag in het Heilige Roomse Rijk, en dus aanvaardbaar aan de Duitsers.

1545 Frans I, koning van Frankrijk (1515-1547) stond toe dat de inquisitie de Waldensers vervolgde, volgelingen van Peter Waldo (zie 1184). De Waldensers woonden in ongeveer 30 dorpen in de Provence. Drieduizend Waldensers werden gedood en nog eens 700 mannen werden galeislaven.

1546 Op 1 maart, werd George Wishart verbrand te St. Andrews, Schotland. Wishart was een schoolmeester in Montrose, waar hij van ketterij beschuldigd werd omdat hij het Nieuwe Testament in het Grieks onderwees (1538). Hij had de Eerste Helvetische Belijdenis van 1536 in het Schots vertaald. Nadat hij in Engeland (in Cambridge) had lesgegeven keerde Wishart terug naar Schotland om op verzoek van Henry VIII een huwelijk te regelen tussen Hendriks zoon Edward en de nog jonge Mary, Queen of Scots. Hij werd geëxecuteerd op aandringen van kardinaal David Beaton wegens het prediken van de leerstellingen van de Reformatie. Kardinaal Beaton werd vervolgens vermoord. John Knox werd geassocieerd met de moordenaars en preekte voor hen op St. Andrews Castle. In 1548 werd Knox werd gevangen genomen door de Fransen en bracht 19 maanden door als galeislaaf.

1546 Veertien Lutheranen werden bij Meaux, Frankrijk op de brandstapel gebracht. Van acht van hen was de tong uitgescheurd vóór de executie.

1546 De Duitse keizer Karel V verscherpte de vervolging van protestanten in de Lage Landen. Veel drukkers vluchtten naar Engeland, waar ze in het protestantisme konden verbreiden toen Edward VI in 1547 op de troon kwam.

1546 In de 4e zitting definieerde het Concilie van Trente: "Het is goed geacht bovendien een lijst van de heilige boeken toe te voegen in dit decreet, opdat er geen twijfel kan bestaan welke boeken door deze raad goedgekeurd zijn. Het zijn de volgende: van het Oude Testament, de vijf boeken van Mozes, namelijk Genesis, Exodus, Leviticus, Numeri, Deuteronomium; Jozua, richteren, Ruth, de vier boeken der Koningen, twee van Kronieken, eerste en tweede van Ezra, waarvan de laatste wordt genoemd Nehemia, Tobias, Judith, Esther, Job, het Davidische psalter van 150 Psalmen, Spreuken, Prediker, het Hooglied, Wijsheid, Ecclesiasticus, Jesaja, Jeremia, met Baruch, Ezechiël , Daniel, de twaalf kleine profeten, namelijk Hosea, Joel, Amos, Obadja, Jona, Micha, Nahum, Habakuk, Zefanja, Haggai, Zacharias, Maleachi; de boeken van de Makkabeeën, het eerste en tweede. Van het Nieuwe Testament, de vier evangeliën volgens Matteüs, Marcus, Lucas en Johannes, de Handelingen van de Apostelen geschreven door de evangelist Lucas, veertien brieven van de apostel Paulus aan de Romeinen, twee aan de Korintiërs, aan de Galaten, aan de Efeziërs, aan de Filippenzen, aan de Kolossenzen, twee aan de Tessalonicenzen, twee aan Timoteüs, aan Titus, aan Filemon, aan de Hebreeën; twee van Petrus de apostel, drie van de apostel Johannes, een van de apostel Jakobus, een van de Apostel Judas, en de Apocalyps van Johannes de Apostel.  Als iemand niet de voornoemde boeken in hun geheel accepteert als heilig en canoniek met al hun onderdelen, zoals men gewend is ze te lezen in de katholieke Kerk en zoals ze zijn opgenomen in de oude Latijnse Vulgaat uitgave, en willens en wetens verwerpt de genoemde tradities, hij zij vervloekt. " 

 Bovendien werd hetvolgende over de Vulgaat toegevoegd: "Bovendien, dezelfde heilige Raad overweegt dat het belangrijk is dat bekend gemaakt wordt welke van alle Latijns-edities van de heilige boeken nu dient te worden beschouwd als authentiek, verordent en verklaart dat de oude Latijnse Vulgaat Editie, die al zoveel honderd jaar in gebruik is, is goedgekeurd door de Kerk voor in openbare lezingen, disputaties, preken en exposities en dat niemand het in zijn hoofd moet halen onder welk voorwendsel dan deze te verwerpen. "Toch heeft dit niet voorkomen dat de Rooms-Katholieke Kerk een nieuwe editie van de Vulgaat tot norm verklaard heeft (zie 1979).

De raad was onzeker over de passendheid van vertalingen van de Bijbel in de volkstaal. Zij benoemde een Index Commissie om de Paus van advies te dienen over dit onderwerp. Zie 1564. 

1546 In dit jaar liet Thomas Cranmer, aartsbisschop van Canterbury, de leer van de werkelijke tegenwoordigheid in de eucharistie varen. Hij werd hierbij beïnvloed door Nicholas Ridley, bisschop van Londen sinds 1550, die Ratramnus ' De corpore et Sanguine Domini had gelezen (zie 868 , 1050, 1059.)

1546 Dood van Martin Luther.

1547 In de vijfde zitting verklaarde het Concilie van Trente, "Rechtvaardiging ... is niet alleen vergeving van zonden, maar ook heiliging en vernieuwing van de inwendige mens. " 

Canon XI van dezelfde zitting: "Als iemand zegt dat men gerechtvaardigd wordt of door de enkele toerekening van de gerechtigheid van Christus of door de enkele verlossing van de zonden, met uitsluiting van de genade en de liefde die uitgegoten wordt in hun hart door de Heilige Geest en daar inherent aan is, of zelfs dat de genade, waardoor wij gerechtvaardigd zijn  slechts de gunst van God is: hij zij vervloekt ".

Canon XIII: "Als iemand zegt dat het noodzakelijk is voor iedereen om vergeving van zonden te verkrijgen, dat hij zeker en zonder twijfel gelooft ... dat zonden hem vergeven zijn: hij zij vervloekt. Kardinaal Reginald Pole vond de bespreking van de rechtvaardiging zo belastend dat hij de zitting verliet.

1547 Edward VI (1547-1553) koning van Engeland. Hij was de zoon van Hendrik VIII en Jane Seymour. Omdat Edward pas negen jaar oud was had hij eerst voogden, eerste Somerset, later Northumberland.

1547 In november besloot het Engels Parlement dat de Eucharistie zou worden gevierd onder beide gedaanten, met zowel brood en wijn.

1547 Toen de Duitse keizer de Schmalkaldische Bond overwon, werd Straatsburg gedwongen om enige parochies te laten terugkeren tot het katholicisme. Petrus Martyr verliet de stad en verhuisde naar Engeland, waar hij hoogleraar werd in Oxford.

1548 In Engeland verbood de ‘Privy Council’ kaarsen te branden bij Maria Lichtmis, As te gebruiken op Aswoensdag, palmen op Palmzondag, herhaaldelijk te buigen voor het kruis op Goede Vrijdag, en het gebruik van heilig water. De Privy Council verbood eveneens de aanwezigheid van alle afbeeldingen in kerken.

1548 Het Interim. Nu de Schmalkaldische Bond vernietigd was legde de Duitse keizer Karel V zijn rijk een religieuze regeling op, bekend als het Interim. Deze regeling ging uit van de katholieke theologie en eredienst maar stond gehuwde priesters en communie onder beide gestalten toe.

1549 In februari werd in Engeland een wet aangenomen die priesters toestond te huwen.

1549 Het eerste Engelse Book of Common Prayer ingevoerd. Het was tegengewerkt door de reformatoren, omdat het nog te veel van de oudere vormen behield. Sterker nog, naar verluidt werd het in St. Paul's in 1550 gebruikt als formulier voor de mis zelf. De canon van de Mis bevatte een gebed voor de doden en dankte God voor de "geweldige genade en deugd die vooral aanwezig zijn in de glorieuze en meest gezegende maagd Maria, moeder van Uw Zoon Jezus Christus, onze Heer en God." De canon van 1549 had ook een expliciete aanroeping van de Heilige Geest (afwezig bij eerder gebruik) vóór de instellingswoorden. Misschien wel het meest significant in de het Book of Common Prayer was dat de liturgie nu in het Engels was in plaats van het Latijn.

1549 Joden werden in Polen officieel erkend als een vijfde levensstand. Koning Sigismund II Augustus (1548-1572) moedigde joodse immigratie aan.

1549 Martin Bucer ging van Straatsburg naar Engeland, waar hij professor werd in Cambridge.

1549 Consensus Tigurinus (Zürich-overeenkomst). Calvijn en Bullinger ontmoetten elkaar in mei van dit jaar stemden in met deze gezamenlijke verklaring over de doop en de eucharistie. De consensus was instrumenteel in de identificatie van de gereformeerde christenen als een afzonderlijke en samenhangende groep.

1549 Franciscus Xaverius, een van de eerste zeven Jezuïeten, kwam aan in Japan. Tegen de tijd dat hij vertrok in 1551, waren er ongeveer 2000 christelijke bekeerlingen in Japan.

1550 in Engeland werden stenen altaren vervangen door houten tafels oost-west georiënteerd, de priester stond aan de noordzijde. In juni kwam Nicholas Ridley, bisschop van Londen, met dit initiatief. In november beval het Privy Council alle bisschoppen Ridley’s voorbeeld te volgen.

1550 Een radicale groep kwam gedurende veertig dagen in Venetië samen en bepaald dat Jezus niet God is. Pietro Manelfi, een van de leiders, heeft zich later overgegeven aan de Romeinse Inquisitie.

1550 Paus Paulus III stierf op 10 november 1549. Paulus III had kardinaal Pole aanbevolen als zijn opvolger, en Pole had de steun van de Duitse keizer Karel V. Pole kwam één stem tekort, maar verloor uiteindelijk van Julius III ( 1550-1555).

1550 De Engelsen stichtten een speciale kerk in Londen voor vluchtelingen van het continent, de "Vreemdelingen Kerk". Jan Laski, voorheen hoofd-predikant in Emden (tijdens het Interim), en een weldoener van Erasmus, werd benoemd tot opzichter.

1550 De Poolse Landdag behandelde een voorstel dat de koning, Sigismund II Augustus, aan het hoofd zou staan van de na nationale kerk. De Landdag eiste communie onder beide gedaanten, het einde van het verplichte celibaat voor priesters, en diensten in de volkstaal. Sigismund zond deze eisen aan de paus.

1551 In haar dertiende zitting, verordende het Concilie van Trente: "Door de consecratie van het brood en de wijn vindt een verandering plaats van de gehele substantie van het brood in de substantie van het lichaam van Christus, onze Heer, en van de gehele substantie van de wijn in de substantie van zijn bloed; deze verandering wordt terecht transsubstantiatie genoemd door de heilige katholieke Kerk."

1551 De keurvorst van Saksen Moritz ging een verbond aan met Hendrik II van Frankrijk. De daaropvolgende oorlog tegen de Habsburgse keizer Karel V bevrijdde de protestanten van het Interim (zie 1548).

1551 Dood van Martin Bucer.

1552 Het Tweede Engelse Book of Common Prayer gepubliceerd. Petrus Martyr en Martin Bucer hebben wellicht Cranmer gebracht tot bepaalde veranderingen. In tegenstelling tot het eerste, suggereer dit tweede gebedenboek dat de aanwezigheid van Christus in de communie alleen plaatsvindt in de harten van de gelovigen. De uitdelingswoorde werden gewijzigd van "Het Lichaam van onze Heer Jezus Christus, die werd gegeven voor om uw lichaam en ziel te bewaren tot in het eeuwige leven" in "Neem en eet dit ter herinnering dat Christus voor u stierf, en voed u met hem in uw hart door geloof met dankzegging. "Het bevatte ook de Zwarte Toelichting, die de instructie om te knielen bij het ontvangen van de communie uitlegde," dat daardoor niet wordt bedoeld dat er verering plaats vindt of zou moeten plaatsvinden van het sacramentele brood of van de wijn die feitelijk ontvangen worden, of van een reële en essentiële aanwezigheid van het natuurlijke vlees en bloed van Christus. Het reciteren van de Tien Geboden werd voor het eerst geïntroduceerd in het boek van 1552. Een Instructie met betrekking tot gewaden verbood het gebruik van alben, gewaden, of kazuivels maar gaf aan dat een priester een koorhemd moet dragen en een bisschop een ‘Rochet’.

De canon van 1552 schrapte het gebed tot de Heilige Geest, voor het eerst opgenomen in 1549. De communie werd verplaatst naar een punt vlak na de woorden van de instelling ("dit is mijn lichaam" & enz.), misschien om de neiging tot verering van de hostie tot een minimum te beperken. Deze volgorde wordt nog steeds gevolgd in het Engelse Book of Common Prayer.

1552 Joachim Westphal, een Lutherse predikant in Hamburg, publiceerde een pamflet dat kritisch was ten opzichte van de consensus Tigurinus waarin hij Calvijn afschilderde als een koe en Bullinger als een stier.

1552 Verdrag van Passau, dat resulteert in vrede tussen Moritz van Saksen en het Duitse (Heilige Roomse) Rijk. Dit vormde de basis van de Vrede van Augsburg, 1555.

1552 Juan Gil, een predikant van de kathedraal van in Sevilla, Spanje, werd gearresteerd door de Inquisitie. Gil had protestantse geschriften gelezen en werd beschuldigd daardoor aanstoken te zijn tot dissidentie. Hij werd gedwongen te herroepen.

1552 Het Concilie van Trente geschorst. Zie 1562.

1553 Michael Servet werd verbrand op de brandstapel in Genève. Servetus was unitarisch. Johannes Calvijn's reputatie als leider onder de gereformeerden werd hierdoor versterkt.

1553 De 42 artikelen van de godsdienst werden gepubliceerd in Engeland.

1554 Mary Tudor, dochter van Henry VIII en Catharina van Aragon, koningin van Engeland 1553-1558, trouwt Filips van Spanje en begint de vervolging van protestanten in Engeland. Ongeveer driehonderd ketters werden verbrand tussen 4 februari 1555 en 10 november 1558. Het gebedenboek van 1552 gebedenboek werd vervangen door de oude Latijnse liturgische boeken.

1554 Veel Engels protestanten vluchtten naar Emden in Oost-Friesland, dat  een centrum werd voor het drukken van protestantse geschriften.

1555 Het Engels parlement herstelde het pauselijk gezag.

1555 Nadat Mary op de troon kwam vluchtten ongeveer 800 Engelse protestanten naar het continent. Aanvankelijk vormden zij gemeenschappen in Frankfurt, Emden, Wesel, Straatsburg en Zürich, en vestigden zich later ook in Basel, Genève en Aarau. Veel protestantse propaganda vond zijn weg van Emden naar Engeland. De gemeenschap in Genève werd opgericht na een conflict in Frankfurt over het gebruik van het Prayer Book van 1552. Gematigde hervormers onder Richard Cox werden tegengewerkt door een groep die verdere zuivering wenste, geleid door John Knox. Knox en vele van zijn volgelingen waren verbannen uit Frankfurt door het stadsbestuur toen dit ter ore (door toedoen van aanhangers van Cox) dat Knox Mary Tudor en keizer Karel V had belasterd. Knox en verscheidene anderen vestigden zich vervolgens in Genève, waar een team onder leiding van William Whittingham en Antony Gilby later de Geneefse Bijbel uitbracht(zie 1560). 

1555 Vrede van Augsburg. Na sinds 1546 tevergeefs de Duitse protestanten bestreden te hebben stemde Karel V ermee in dat elke prins beslissen zou over de godsdienst van zijn gebied. De protestanten moesten echter voldoen aan de Augsburgse Confessie van 1530 zodat er geen vrijheid was voor de Hervormden (Gereformeerden). Daarnaast bepaalde de "Vrede" dat bisschoppen en prelaten die zich bekeerden tot het protestantisme met hun zetel hun keizerlijke landerijen zouden verliezen.

1555 Gian Pietro Carafa, aanstichter van de Romeinse Inquisitie, werd verkozen tot paus Paulus IV (1555-1559. Geleid door de wens de Spanjaarden uit Napels te verdrijven, vormde paus Paulus een alliantie met Frankrijk tegen Spanje. Spaanse overwinningen in 1557 dwongen hem om vrede te sluiten. Paul zegde de Vrede van Augsburg op. Ervan uitgaande dat de joden aanzetten tot protestantisme, vestigde Paulus een getto voor de joden in Rome en dwong hen om gele hoeden te dragen om hen te onderscheiden.

1555 Michel de Notredame of Nostredame (Nostradamus), een Franse arts en astroloog, publiceerde zijn Eeuwen.  De Eeuwen bestaat uit profetieën in de vorm van rijmende kwatrijnen verzameld in sets van 100.

1555-1556 Het werd John Knox in Schotland toegestaan om te prediken.

1556 Tijdens een bijeenkomst in januari van niet-lutherse protestanten te Secemin, in Polen, brak een zekere Peter Gonesius een lans voor pacifisme. Ook ontkende hij de leer van de Drie-eenheid en bestreed hij de kinderdoop.

1556 De Habsburgse keizer Karel V ging met pensioen. Filips II werd koning van Spanje en vorst van de Nederlanden. Hij regeerde tot 1598. Karels broer Ferdinand nam het bestuur over van het Duitse (Heilige Roomse) Rijk.

1556 In maart werd Thomas Cranmer, voormalig aartsbisschop van Canterbury, verbrand op de brandstapel. Hij had zes van zijn protestantse opvattingen teruggenomen, maar kwam hier op terug op een preekstoel in de Universiteitskerk in Oxford.

1556 In Straatsburg publiceerde de Engelse balling John Ponet, voorheen bisschop van Winchester, een boek met de titel Korte Verhandeling over de politieke macht , waarin hij zijn goedkeuring hechtte aan tyrranicide. Dit boek zou worden herdrukt in 1639 en opnieuw in 1642, zeven jaar voordat Karel I werd onthoofd.

1557 In april onthief paus Paulus IV (1555-1559) kardinaal Reginald Pole uit zijn ambt als pauselijk legaat. In juni, nadat Engeland de oorlog verklaarde aan Frankrijk (de pauselijke bondgenoot in zijn oorlog met Spanje), beschuldigde Paulus Pole van ketterij en gedagvaarde hem naar Rome te komen, maar de koningin weigerde Pole toe te staan te reizen. Pole was geassocieerd met de spirituali (zie 1542). (In de oorlog met Frankrijk verloor Engeland Calais.)

1557 De Spanjaarden versloegen de Fransen in St. Quentin.

In december 1557 ondertekenden enkele Schotse edelen een "Convenant" om zich te verzetten tegen het Pausdom. Dit was het eerste van verschillende van dergelijke convenanten (zie 1638).

In november 1558 stierven Queen Mary Tudor en kardinaal Reginald Pole  op dezelfde dag, de koningin aan maagkanker, en de kardinaal aan influenza.

1558 Elizabeth I (1558-1603) koningin van Engeland. Ze was de dochter van Hendrik VIII en Anne Boleyn.

1559 Het Engelse parlement stemde in met (1) een wet van uniformiteit, die  in de eredienst het gebruik eiste van een gewijzigde vorm van het tweede Prayer Book (Cranmer's boek van 1552) en (2) een wet die Elizabeth hoofd van de kerk maakte. Het gewijzigde Prayer Book stond priesters en bisschoppen het gebruik van gewaden toe en verwijderde de uitleg over het knielen. Ook werden de uitdelingswoorden van 1549 samengevoegd met die van 1552.

1559 De Heilige Congregatie van de Romeinse Inquisitie (later bekend als de Congregatie voor de Geloofsleer publiceerde de eerste lijst van verboden boeken - de Index librorum prohibitorum, de Index van verboden boeken. De laatste editie van de Index werd gepubliceerd in 1948, en het werd uiteindelijk afgeschaft in 1966. (Zie ook 496 hierboven.) Onder de titel Biblia prohibita (verboden bijbels), verbood de Index sommige Latijnse-edities en de publicatie en het bezit van vertalingen van de Bijbel in het Duits, Frans, Spaans, Italiaans, Engels of Nederlands, zonder de toestemming van de Romeinse Inquisitie. Alle werken van Erasmus werden ook verboden. De jezuïeten vonden dit te ver gaan omdat ze op hun scholen de grammatica van Erasmus gebruikten.

1559 De Spaanse inquisitie produceerde haar eigen Index van verboden boeken. Onder de verboden werken was Ignatius van Loyola’s Geestelijke Oefeningen. Alle in de Spaanse taal gedrukte boeken buiten Spanje werden verbannen. De inquisitie eiste ook de terugkeer van alle Spaanse studenten en leraren in het buitenland.

1559 De Spaanse Inquisitie arresteerde Bartolome Carranza, aartsbisschop van Toledo. Carranza had het protestantisme in Engeland bevochten onder Mary Tudor, waar hij een catechismus schreef die voor Trente de basis vormde van de catechismus van 1566. De inquisitie vond protestantse geschriften in zijn bezit. Carranza was een vriend van kardinaal Reginald Pole (zie 1557) en werd dus in verband gebracht met het humanisme van de spirituali. Carranza ging 17 jaar de gevangenis in.

1559 John Foxe's Book of Martyrs voor het eerst gepubliceerd, in het Latijn. De eerste Engels druk was in 1563.

1559 In dit jaar werd een vredesverdrag ondertekend te Cateau-Cambresis waarmee de oorlog tussen Spanje en Frankrijk beëindigd werd. In het feestelijke steekspel dat volgde, liep koning Hendrik II van Frankrijk een dodelijke wond aan het gezicht op. Hij stierf twee weken later. Zijn vrouw, Catherine de Medici, nam het regentschap waar voor haar zoon koning Francois, de erfgenaam van de troon.

1559 Publicatie van de Franse (of Gallicaanse) Belijdenis, een geloofsverklaring van de Franse Hugenoten. Het was gebaseerd op een ontwerp opgesteld door Johannes Calvijn.

1559 De Palatijn keurvorst Frederich III verwierp de Lutherse vorm van het protestantisme ten gunste van de gereformeerde vorm.

1560 Dood van Philip Melanchthon.

1560 De Geneefse Bijbel gepubliceerd door Whittingham. William (1524 -? -79 zie 1555) wordt geacht de hoofdvertaler te zijn geweest, bijgestaan door Anthony Gilby en Thomas Sampson. Dit was de bijbel van de Pilgrims, en bleef de meest populaire Engels vertaling tot ongeveer het midden van de volgende eeuw. In deze Bijbel werd de tekst voor het eerst verdeeld in verzen. In de 1560 editie zijn de Apocriefe Boeken opgenomen tussen het Oude en Nieuwe Testament.

De Geneefse Bijbel is gewijd aan "de meest nobele en deugdzame Koningin Elizabeth" en de opdracht geeft advies over "de bouw van de tempel, het huis van God, de Kerk van Christus, waarvan de Zoon van God het hoofd en de vervolmaker is. "Net zoals vijanden Zerubbabel bestreden toen hij de tempel herbouwde is het ook nu. De huidige vijanden zijn "papisten", "wereldlingen," en "ambitieuze prelaten." Maar, dringen de auteurs er bij de koningin op aan, volg het voorbeeld van Josia, die niet alleen met opperste verwarring de afgoden en wat daarbij hoorde vernietigde maar (als teken van afschuw) de afgodische priesters’ botten op hun altaren verbrandden en de valse profeten en tovernaars ter dood bracht om de woorden van de wet van God uit te voeren: en daarom gaf de Heer hem succes en zegende hem heerlijk, zolang hij Gods Woord maakte tot regel en richtlijn en niets ondernam zonder de Heer te raadplegen. "En hoe moet de Koningin vragen? "En inzoverre als hij een kerk heeft ingesteld voor de opbouw van zijn lichaam, en apostelen, profeten, evangelisten, en herders benoemd heeft en ieder zijn plaats gegeven heeft in het lichaam dat de Kerk is, moet men zijn voorganger vragen met betrekking tot de wil van de Heer, die is geopenbaard in zijn woord. "

De Geneefse Bijbel lijkt te berusten op een iets andere Griekse brontekst dan die gebruikt is door de KJV. Zo leest, bijvoorbeeld, in Openbaring 16,5, de Geneefse Bijbel, "En ik hoorde de engel der wateren zeggen: Heere, Gij zijt rechtvaardig, die zijt en waar, en zult zijn, want gij hebt deze dingen geoordeeld. "De geautoriseerde versie heeft:" En ik hoorde de engel der wateren zeggen: Gij zijt rechtvaardig, Heere, die zijt en waart, en zult zijn want gij hebt aldus geoordeeld. "En in Handelingen 8.13, leest de Geneefse Bijbel," En Simon geloofde ook zelf, en werd gedoopt, en bleef met Philip, en vroeg zich af, toen hij de tekenen en grote wonderen zag, die gedaan waren. " De geautoriseerde versie luidt:" Toen geloofde Simon ook zelf: toen hij gedoopt werd, bleef hij bij Philip, en was verbaasd bij het aanschouwen van de wonderen en tekenen, die werden gedaan. In Lucas 10,22, leest de Geneefse Bijbel leest," Toen wendde hij zich tot zijn discipelen, en zeide: Alle dingen zijn mij door mijn Vader gegeven, en niemand weet wie de Zoon is, behalve de Vader: noch wie de Vader is, behalve de Zoon, en hij aan wie de Zoon hem zal openbaren ". de KJV luidt: "Alle dingen zijn aan mij gegeven door mijn Vader, en niemand weet wie de Zoon is, maar de Vader, en wie de Vader is, behalve de Zoon, en hij aan wie de Zoon hem zal openbaren"; met weglating van "Toen wendde hij zich tot Zijn discipelen, en zei." De Geneefse Bijbel laat Lucas 17,36 weg, dat in de KJV luidt: "Twee mannen zullen in het veld zijn, de een zal aangenomen worden, en de andere achtergelaten"; de tekst wordt in een kanttekening geplaatst.

Calvijn had geleerd dat Maria haar leven lang maagd bleef. Overeenkomstig deze stellingname verklaart de Geneefse Bijbel, in een aantekening bij Matthew 12.46 (die spreekt van Jezus 'broeders): "Dit woord [broeders] duidt in de Schrift menigmaal op elke bloedverwant."

1560 Op 6 juli werd het Verdrag van Leith of Edinburgh getekend. De Schotse protestanten hadden een verbond met de Engelse en dwongen de Franse troepen Schotland te verlaten. Tijdens de belegering van Leith was de koningin-moeder (moeder van Mary, Queen of Scots, die in Frankrijk) was) overleden. Het Verdrag van Leith regelde het opzetten van een voorlopige regering. In augustus nam het Schotse parlement een geloofsbelijdenis aan geschreven door John Knox en drie anderen, het gezag van de paus afgeschaft,  het aantal sacramenten tot twee verminderd en de doodstraf ingesteld voor iedereen die drie keer veroordeeld werd wegens het vieren van de Mis.

1561-1572 Gedurende deze periode werden in Frankrijk protestanten vermoord bij 18 gelegenheden, en katholieken bij vijf.

1561 Mary, Queen of Scots, terug naar Schotland uit Frankrijk. John Knox slaagde er in de koningin een paar keer te ontmoeten, maar hun gesprekken leverden niets op. Mary bleef stevig katholiek.

1561 Engels rooms-katholieken zetten een school op in Douai (verplaatst naar Reims in 1571) van waaruit ze zendelingen naar Engeland stuurden.

1561 Jakob Heraklides, een afvallige van de orthodoxie, die huurling was geweest in West-Europa, werd heerser van Moldavië. Hij introduceerde een gereformeerd protestantisme in het land. Hij confiskeerde kruisen en  metalen lijsten van iconen van orthodoxe kerken. Heraklides liet het kostbare metaal omsmelten tot munten met zijn afbeelding erop. De Orthodoxe werden eraan herinnerd dat er beeldenstormende keizers waren geweest die heilige beelden hadden vernietigd maar hun eigen afbeelding op de munten zetten. Toen Heraklides trouwde met een Poolse in plaats van een Moldavische en zijn leger uiteenviel, werd hij vermoord.

1561 Colloquium te Poissy. Catherina de Medici, regent van Frankrijk, zich realiserend dat het protestantisme in Frankrijk wortel had geschoten, riep protestantse leiders samen voor een bespreking te Poissy. Theodore de Beze kwam uit Genève en Petrus Martyr uit Zürich. Charles de Guise, kardinaal van Lotharingen, probeerde tevergeefs tot overeenstemming te komen over een "middenweg" op basis van de Augsburgse Confessie.

1561 Publicatie van de Nederlandse Geloofsbelijdenis. Herzien in 1566, en opnieuw op de synode van Dordt in 1619, de Nederlandse Geloofsbelijdenis werd het credo van de gereformeerde Nederlandse kerken.

1562 Het bloedbad van Vassy. De eerste Franse religieuze oorlog (1562-1563) begon toen de hertog van Guise en zijn mannen werden gestoord tijdens de Mis in Vassy door de psalmzan van Hugenoten in een schuur in de buurt. Guise doodde 23 van hen. Er waren dit jaar naar schatting 2000 Hugenoten (calvinistische) kerken in Frankrijk met twee miljoen leden. Het Protestantisme had in Frankrijk tijdens de vijftiger jaren van de 16^e eeuw veel terrein gewonnen. De Jezuïeten verlegden hun werkterrein naar Frankrijk rond deze tijd.

1562 Bezorgd dat de katholieke vorsten zich zochten te verzoenen met de protestanten (zie Poissy, 1561), riep paus Pius IV (1559-1565) het Concilie van Trente bijeen voor haar laatste vergadering. Deze opende in januari 1562 en sloot in december 1563, met een plechtigheid waarbij de Conciliedecreten werden ondertekend. Het werd duidelijk aan Charles de Guise, kardinaal van Lotharingen, die een rol speelde bij het Colloquium van Poissy, dat verzoening met het protestantisme onmogelijk was nadat de decreten van Trente waren geratificeerd. Hij keerde zich af van zijn vroegere belijd (het ondersteunende van communie onder beide gedaanten  en liturgie in de volkstaal en begon erop aan te dringen dat Frankrijk de decreten van Trent uitvoerde.

Het Concilie verbood de verkoop van aflaten.

In haar tweeëntwintigste zitting, verordende het Concilie van Trente: "[I] n dit goddelijk offer dat wordt gevierd in de Mis, dat dezelfde Christus wordt opgenomen en geofferd op onbloedige wijze, die ooit zelf op bloedige wijze op het altaar van het kruis geofferd is ... [T] zijn offer is echt verzoenend, en dat door middel daarvan dit geschiedt: dat we barmhartigheid en genade vinden in tijdige hulp, als we naderen tot God, berouwvol en boetvaardig ..”

1562 Theodorus van Beza publiceerde een metrisch Psalter in het Frans.

1563 Russische troepen onder Iwan de Verschrikkelijke slachtten de joodse en protestantse inwoners van Polotsk (Wit-Rusland) af. Beide groepen verwierpen het gebruik van religieuze iconen.

1563 Elizabeth I, koningin van Engeland, proclameerde de 39 artikelen van de godsdienst. Dit waren de 42 artikelen van 1553 bewerkt door Matthew Parker, de aartsbisschop van Canterbury.

1563 Johannes van het Kruis (1542-1591) werd karmeliet in Medina del Campo in Spanje. Hij schreef mystieke poëzie, die de vereniging van de ziel met Christus beschreef. Onder zijn werken zijn de donkere nacht van de Ziel en de beklimming van de Berg Carmel.

1563 De Heidelbergse Catechismus, geschreven in het voorgaande jaar als een poging om lutherse en calvinistische posities met elkaar te verzoenen, werd aanvaard op een synode van de kerk in de Palts (zie 1559, Frederich III).  Zacharias Ursinus had de groep geleid die de catechismus schreef.

1563 Johann Wyver, arts van de hertog van Kleef-Jurich, publiceerde ‘De praestigiis daemonum’, waarin kritiek voorkwam op de vervolging van heksen. Als gevolg hiervan staakte Bremen de heksenprocessen.

1564 Maximiliaan II volgde Ferdinand als Heilige Romeinse keizer.

1564 De Belijdenis van het Concilie van Trente goedgekeurd. Dit beleed acceptatie van de traditie, en verplichtte de gelovigen om de Schrift te begrijpen "overeenkomstig de betekenis die voor waar gehouden wordt door de heilige Moeder, de Kerk, en die zij nu bezit." De zeven sacramenten worden onderschreven, en de mis wordt gezien als een verzoenend offer waarin het brood en de wijn getranssubstantieerd wordt in het lichaam en bloed, waarbij "de hele en complete ...ontvangen wordt onder elke gedaante. "Geloof in het vagevuur wordt verplicht gesteld, evenals verering van de heiligen, hun relieken en beelden. De kracht van aflaten in de kerk wordt bevestigd, en gehoorzaamheid aan "de Paus " wordt gezworen. Tot slot was er een algemene bevestiging van alle leerstellingen van de kerk, ketterijen werden alle verworpen, en het "onfeilbaar leergezag" van de "paus van Rome" werd erkend.

1564 Paus Pius IV (1559-1565) publiceerde regels ontwikkeld door de Index Commissie van het Concilie van Trente (zie 1546 hierboven) met betrekking tot het lezen van de Schrift in de volkstaal. De vierde regel luidde: 'In zoverre het duidelijk is uit ervaring dat als de Bijbel, vertaald in de volkstaal, zonder onderscheid wordt toegestaan aan iedereen, de vrijmoedigheid van mensen tot meer kwaad dan goed zal leiden, wordt op dit punt, verwezen naar het oordeel van de bisschoppen of inquisiteurs, die kunnen op advies van de priester of biechtvader, de lezing van de Bijbel, vertaald in de volkstaal door katholieke auteurs, toestaan aan diegenen wier geloof en vroomheid erdoor zal worden verbeterd en niet verslechterd, en deze toestemming moet schriftelijk verkregen worden. Maar als iemand de brutaliteit heeft zonder toestemming zo’n bijbel te bezitten of te lezen, dan krijgt hij geen absolutie totdat hij deze eerst ingeleverd heeft. "Deze vrijheid van bisschoppen of inquisiteurs toestemming te geven werd ingetrokken door paus Clemens VIII in 1596.

1564 De Jezuïeten stichtten een Poolse universiteit bij Braunsberg aan de Baltische kust (tussen Danzig en Koningsbergen).

1564 Vanaf ongeveer dit jaar begon de term "puriteins" gebruikt te worden voor mensen die de Engelse Reformatie in in de richting van de Gereformeerde kerken op het continent wilden omvormen.

1565 Ferenc David, superintendant van de Gereformeerde kerk in Transsylvanië, sprak in het openbaar twijfel uit over de leer van de Drieëenheid.

1566 Tweede Helvetische Belijdenis.

1566 Publicatie van de Catechismus van het Concilie van Trente. Dit werk was gebaseerd op een catechismus, dat Bartolome Carranza had voorbereid voor Reginald Poe tijdens Mary Tudor's regeerperiode in Engeland. Zie 1559. Aangezien de Spaanse Inquisitie Carranza als ketter beschouwd, verbood zij de invoering van de Tridentijnse catechismus in Spanje.

1567 Een professor in Leuven, genaamd Michael Baius beschuldigde de Jezuïeten van pelagianisme. Baius had een Augustijner, pessimistische kijk op de menselijke natuur, zoals de Jansenisten dat later hadden. Baius's leringen werden veroordeeld door Pius V (1566-1572).

1567/68 De tweede Franse religieuze oorlog. Omdat zij vreesden voor roomse agressie, probeerde de Hugenoten tevergeefs om de koning (Karel IX, 1560-1574) en zijn moeder gevangen te nemen. Maar de Hugenoten slaagden er wel in om de steden Orleans en La Rochelle te bezetten.

1567 Tachtig katholieken afgeslacht door Hugenoten in Nimes, Frankrijk.

1567 Op 24 juli, werd Mary, Queen of Scots, gedwongen af te treden, vanwege de verdachte omstandigheden van de dood van haar man Darnley en haar plotselinge huwelijk met een man (Bothof) die verdacht werd van de moord. Mary werd vervangen door haar zoon James VI, die werd gekroond te Stirling op 29 juli. John Knox predikte de kronings preek, en wees op het succes van het protestantisme in Schotland.

1567 Publicatie in Heidelberg van Sanctae Inquisitionis hispanicae artes detectae AC Palam traductae, een verslag van de Spaanse Inquisitie. Het boek hielp bij het verbreiden van de legende van sadistische wreedheid van de Spaanse inquisitie.

1568 De Transsylvanische Rijksdag bevestigde de juridische status van de katholieke, gereformeerde, lutherse, en zelfs anti-trinitarische religieuze groepen (zie 1565, Ferenc David). De Rijksdag stelde dat "voorgangers overal moesten verkondigen op grond van hun begrip van het geloof."

1568 De Bisschopsbijbel gepubliceerd in Engeland. Deze werd in het openbaar gelezen in de kerken, maar de Geneefse Bijbel was populairder voor prive-lezing.

1568 Holland in opstand tegen Spanje. Dit was het begin van de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648). Duitsland, Engeland, en de Franse Hugenoten kwamen de Nederlanders te hulp. De oorlog werd aangejaagd doordat Philip II in 1559 elf nieuwe bisdommen stichtte. Op Philip’s aandringen waren deze bisschoppen vastbesloten om de ketterij uitte roeien en zij ontketenden de Inquisitie in de Lage Landen. De vervolging leidden tot een reactie: in 1566 vernielden protestantse bendes kerken in een aantal steden, en vernietigen beelden, crucifixen, missalen, en orgels. In 1567 trok Philips regent, Fernando Alvarez de Toledo, hertog van Alva, het grondgebied binnen met een leger van tien duizend man (en tweeduizend prostituees). Hij bestreed de protestanten heftig, verbood emigratie en arresteerde ambtenaren die niet ingrepen tegen protestanten. Honderden werden gevangen genomen en geëxecuteerd. Willem van Oranje greep de kans om een onafhankelijkheids oorlog te voeren.

1568 Er ontstond een controverse op de Universiteit van Heidelberg over Thomas Erastus'  mening dat het wereldlijk gezag, niet de kerk, het recht heeft zondaars te excommuniceren als de burgers é’n enkel geloof belijden. Erastus' mening werd Erastianisme genoemd, die term verwijst nu naar overheersing van de kerk door de staat.

1568 Paus Pius V (1566-1572) verbood het stierenvechten. Hij karakteriseerde het als zondig en verbood dat iemand die omkwam in een stierengevecht een christelijke begrafenis kreeg. Spanje weigerde dit decreet van de paus bekend te maken

1568 Paus Pius V (1566-1572) voegde verscheidene nieuwe veroordeling toe aan de bul Coena Domini (een jaarlijkse lijst van misdaden tegen de kerk);. iedereen zich beriepen tegen een beslissing van de paus op een algemeen concilie moest worden veroordeeld, net als heersers die kardinalen , bisschoppen, nuntii of legaten verbanden; en elke rechtbank of privé persoon die een geestelijke voor het gerecht daagde. Spanje en Oostenrijk verboden de bul af te kondigen. In Napels verzamelde en vernietigde de onderkoning alle exemplaren van de bul. Venetië verhinderd de publicatie op Venetiaanse grondgebied.

1568-70 De derde Franse religieuze oorlog. Deze eindigde toen Charles IX-een vredesverdrag tekende met de Hugenoten, die opgerukt waren naar Parijs.

1569 Iwan de Verschrikkelijke (1533-1584) liet St. Philip, Metropoliet van Moskou, wurgen in de gevangenis wegens verzet tegen zijn wrede methodes. (Een andere versie is dat Philip levend werd verbrand.) Philip had geweigerd om Ivan te zegenen tijdens een liturgische viering in Moskou in 1568. Hij werd heilig verklaard in 1652.

1569 De Unie van Lublin. Litouwen verenigd met Polen.

1569 In een Bul die dit jaar werd gepubliceerd gaf Paus Pius V (1566-1572)  de eerste officiële instructies ten aanzien van de Rozenkrans (populair in Noord-Europa sinds de vijftiende eeuw). De Jezuïeten waren begonnen het gebruik van de Rozenkrans te bevorderen in de zestiger jaren en de rozenkrans werd onlangs geïntroduceerd in het Romeinse brevier.

1569 Arianen (anti-Trinitariërs) in Polen openden de Academie van Raków, een instelling voor hoger onderwijs die ook  Ariaanse literatuur publiceerde. Zie 1609.

1570 Tijdens dit decennium zegevierde de Roomse Inquisitie over het protestantisme in Italië, dat de wijk nam naar afgelegen valleien in de Alpen.

1570 Vanaf dit jaar werden orgels verwijderd uit kerken in Engeland of niet langer onderhouden. Orgels werden ook niet meer gebruikt in Schotland en in Zürich.

1570 De Turken veroverden Cyprus. Het grootste deel van de bevolking wabestond uit orthodoxe boeren die feitelijk slaaf waren van een Frankische heersende klasse. De Turken herstelden de privileges en de eigendommen van de orthodoxe kerk, ten koste van de Latijnse katholieken. Ze importeerden ook moslims uit Anatolië om te werken op onontgonnen land.

1570 Paus Pius V (1566-1572) ëxcommuniceerde Elizabeth I van Engeland. Zijn Bul was getiteld "De Verdoemenis en excommunicatie van Elizabeth." Hij zette haar ook af en ontsloeg haar onderdanen van verplichtingen voortvloeiend uit hun eed van trouw.

1570 Thomas Cartwright, Lady Margaret Professor of Divinity aan  Cambridge University, werd ontslagen omdat hij pleitte voor een presbyteriaanse vorm van kerkbestuur.

1571 Bij de zeeslag van Lepanto, versloeg een Venetiaanse en Spaanse vloot  de Turken. Dit was vooral wraak wegens het verlies van Cyprus. De overwinning werd gevierd in heel West-Europa en betekende het einde van de mythe van de Turkse onoverwinnelijkheid. (Cervantes vochten mee in deze slag)

1571 Tataren plunderden en brandschatten Moskou.

1571 In reactie op de pauselijke afzetting van hun vorst nam het Engelse  parlement een wet aan tegen katholieke praktijk. Alle priesters die niet gewijd volgens het Prayerbook moesten de 39 artikelen van de religie ondertekenen.

1572 Op 12 januari introduceerde de Schotse Algemene Vergadering opnieuw het episcopaat (de prelatuur) in Schotland. De strijd tegen de prelatuur werd geleid door Andrew Melville.

1572/3 Grote steden in Holland, Zeeland, Gelderland en Orange steunden openlijk Willem van Oranje. Een groep die bekend staat als de Geuzen steunde Willem en legde beslag op 18 schepen en beheerste de Nederlandse kust. De wreedheid van de Spaanse troepen van Alva versterkte de vastberadenheid van de Nederlandse rebellen. Vanaf dit moment waren de noordelijke Lage Landen daadwerkelijk onafhankelijk van Filips II en Spanje.

1572 Hugenoten samengekomen in Parijs werden afgeslacht - de slachtpartij van de Bartholomeusnacht. Karel IX was onder invloed van Coligny, een leider van de protestanten, die hem aanspoorde de Nederlanders te steunen in hun strijd met Spanje in de hoop Vlaanderen voor Frankrijk te verwerven. De koningin-moeder, Catherine, overtuigde haar zoon dat de protestanten hem wilden ontvoeren. Charles gaf opdracht de Hugenoten te vermoorden. Ongeveer 2000 werden vermoord in Parijs, en nog eens 5000 in de provincies. Bij het horen van het bloedbad, liet paus Gregorius XIII (1572-1585) een speciale medaille slaan, de Ugonotorum strages, oftwel de nederlaag van de protestanten. Hij gaf ook opdracht voor  een schilderij van het bloedbad met de titel Pontifex Colignii necem Probat, "De paus keurt het doden van Coligny goed."

1572 Paus Gregorius XIII (1572-1585) sticht de Gregoriaanse Universiteit.

1573 Een delegatie van lutherse geleerden uit Tübingen bezocht Constantinopel. Ze boden Patriarch Jeremias II een Griekse vertaling van de Augsburgse Confessie. Een van de Lutherse leiders, Martin Crusius, schreef: "Als ze acht willen slaan op het eeuwig heil van hun zielen, dan moeten ze onze leer aannemen anders vergaan ze eeuwig! "Jeremias schreef een orthodoxe kritiek op de Augsburgse Confessie in 1576.

1573 In Polen zorgde het  Compact (of de Confederatie) van Warschau  voor religieuze vrijheid. Niettemin begonnen de Poolse koningen met discriminerend belijd tijdens de late tachtiger jaren tijdens het bewind van Sigismond III (zie 1587).

1573 Paus Gregorius XIII (1572-1585) stichtte een Duitse hogeschool (de Germanicum) in Rome als onderdeel van een lange-termijn strategie om bisschoppen geestelijken op te leiden die kanunniken zouden worden in  Duitse kathedralen en zo invloed zouden krijgen op de verkeizing van bisschoppen.

1575 Paus Gregorius XIII (1572-1585) verklaarde dit een Jubeljaar. Zie 1300, 1450.

1576 Spaanse muiters in de oorlog tegen de Nederlanders plunderden Antwerpen, doodden 7000 burgers staken duizend gebouwen in brand.

1576 Rudolf II volgde Maximiliaan II op als Heilige Romeinse keizer.

1576-1580 Gedurende deze periode onderwees een Dominicaan genaamd Bartolome de Medina  theologie aan de Universiteit van Salamanca. Hij formuleerde de theorie van het casuïstische probabilisme, volgens welke de absolutie moest worden aangeboden aan degenen die  gehandeld had in strijd met de mening van de meeste overheden, maar het advies had gevolgd van ten minste één Doctor van de Kerk. Deze theorie werd gebruikt door de Jezuïeten en bekritiseerd wegens het stimuleren van morele laksheid. (Medina is ook de uitvinder van de patio-proces voor de extractie van zilver uit erts.)

1577 Het College van St. Athanasius werd geopend in Rome om missionarissen op te leiden om de Oosters-Orthodoxen te bekeren. Het merendeel van de studenten kwam uit katholieke gezinnen die woonden op eilanden geregeerd door Italianen: Corfu, Kreta, Cyprus en Chios.

1577 De Formule van Concordantie geschreven door Jakob Andrea en Martin Chemnitz. De Formula, een interpretatie van de Augsburgse Confessie, was een poging om de verschillende takken van het lutheranisme met elkaar te verzoenen. Drie jaar later, was de Formule opgenomen in het Boek van Concordantie, een verzameling van de Lutherse leerstellige normen. 

1578 Faustus Socinus voltooide zijn De Jesu Christo servatore, waarin hij zich keert  tegen de opvatting dat Christus de straf betaalde die de mens verschuldigd was aan God voor.  Dit werk werd pas in 1562 gepubliceerd.  Reeds in 1562 had Socinus aangevoerd dat het eerste hoofdstuk van het evangelie van Johannes betekent dat Christus een goddelijke ambt bekleedde, niet dat hij goddelijk was van nature.  In 1578/79, bezocht Socinus Transsylvanië en probeerde Ferenc David te overtuigen  (zie 1565) dat Christus kon worden aanbeden, zelfs als hij niet goddelijk was (David was het hier niet eens ).  Socinus anti-Trinitarisme werd socinianisme genoemd.

1578 In een preek in Cambridge beschreef  Dr Laurence Chaderton, een puritein, de Kerk van Engeland als "een enorme massa van oude en stinkende werken, van bezweringen, hekserij, toverij, het lasteren van de heilige naam van God, vloeken en afzweren, ontheiliging van de sabbat van de Heer, ongehoorzaamheid aan superieuren, minachting van ondergeschikten; moord, doodslag, ... "

1579 in Frankrijk werd het anonieme werk Vindiciae contro tyrannos (een rechtvaardiging tegen Tirannen) gepubliceerd. Het voerde aan dat een koning, als hij een tiran was en niet de natuurlijke wet handhaafde, hij zou kunnen worden afgezet door rechters of door een instantie, zoals de Staten-Generaal.

1579 Alessandro Farnesse, hertog van Parma, verwoestte Maastricht. Vierhonderd mensen overleefden de inname, op een totale bevolking van 30.000.

1579 in München hadden aartshertog Ferdinand van Tirol en aartshertog Karl van Inner-Oostenrijk een ontmoeting met Wilhelm V, de zoon van de hertog van Beieren. Zij kwamen overeen het protestantisme te onderdrukken, niet door wapengeweld maar door het verwijderen van hun juridische en politieke privileges, en door begunstiging van katholieken.

1579 Paus Gregorius XIII (1572-1585) veranderde het Engelss pelgrims hospice in Rome in een seminarie voor de opleiding van zendelingen naar Engeland.

1580-1582 Hoewel al voltooid rond het begin van de eeuw, werd de complete Slavische Bijbel nu pas gedrukt (bekend als de Ostrozhsky of Ostrong Bijbel, omdat deze werd gepubliceerd in drukkerij van de Ostrozhsky prinsen). Zie 1490 hierboven.

1580-1581 Algemene Vergadering in Schotland veroordeelde het Schotse episcopaat. Jacobus VI ondertekende de negatieve belijdenis, die het pausdom afgezwoer.

1581 Edmund Campion geëxecuteerd op Tyburn (thans Marble Arch, Hyde Park). Campion was missionaris en auteur van  Decem Rationes, een pamflet tegen de Anglicaanse Kerk. In Engeland werden 78 katholieke priesters en 25 leken geëxecuteerd wegens hun godsdienst in het decennium dat eindigde in 1590.

1582 De Gregoriaanse kalender. Op 24 februari publiceerde paus Gregorius XIII (1572-1585) een herziene de kalender om in de pas te blijven met de seizoenen. 5 oktober 1582 werd 15 oktober. Het begin van het jaar werd verplaatst van 25 maart naar 1 januari . De herziene kalender werd in Engeland pas in 1752 ingevoerd.

1582 In november kwam een synode bijeen in Constantinopel. Deze verwierp de Gregoriaanse kalender, met name omdat deze werd ingevoerd alleen op pauselijk gezag. De paus had in mei Livio Cellini naar Constantinopel gestuurd om de hervorming te bespreken met Jeremias II Tranos, patriarch van Constantinopel. Aanvankelijk had de patriarch ervoor opengestaan. Maar toen bekend werd dat de hervorming eenzijdig al in februari was ingevoer, was de kalenderhervorming gedoemd tot mislukken in het Oosten.

1582 De aartsbisschop van Keulen, Gebhard Truchsess von Waldburg, liet weten dat hij protestants was geworden, dat hij getrouwd was, en dat hij niet van plan was aftreden als aartsbisschop. Troepen onder hertog Willem van Beieren, aangevuld door troepen van de Habsburgse Lage landen, zetten de aartsbisschop af.

1582 Publicatie van het Reimse Nieuwe Testament. De volledige Bijbel was voltooid in 1609. Het voorwoord bij dit katholieke Nieuwe Testament vermeldt dat het doel van de vertaling was katholieke priesters een wapen te geven tegen de protestantse argumenten. De bedoeling was niet om leken de Schrift in de volkstaal te geven.

1584 Willem van Oranje vermoord.

1584 Paus Gregorius XIII (1572-1585) stichtte het Maronitische College in Rome. Het was tijdens deze eeuw dat de Maronieten (zie 684), die Monothelitisch waren geweest in de eeuwen direct na het zesde oecumenisch concilie, in gemeenschap met Rome traden. [ Deze laatste zin wordt tegengesproken door de tradities van de Maronieten zelf, die het erop houden dat ze altijd al "orthodoxe christenen in eenheid met Rome zijn geweest’  - Britannica].

1584 Dood van Karel Borromeus, aartsbisschop van Milaan. Borromeus was instrumenteel in de publicatie van de catechismus van Trente in 1566. Hij introduceerde en bevorderde ook de biechtstoel (een houten kamer met twee compartimenten gescheiden door een getralied venster).

1585 Publicatie van Dudley Fenner's Sacra Theologia, een werk over bondstheologie.

1586 Publicatie van William Perkins' Treatise Tending unto a Declaration whether a man be in the estate of Damnation or in the estate of Grace and if he be in the first, how he may in time come out of it; if in the second, how he may discern it, and persevere in the same to the end. Een centraal probleem voor de puriteinen was de bepaling van de vraag of ze misschien slechts een tijdelijk geloof hadden, alleen lijken te behoren tot de uitverkorenen, terwijl ze eigenlijk hoorden bij de verdoemden. Deze vraag leidde puriteinen ertoe om dagboeken bij te houden waarin ze hun eigen innerlijk onderzochten.

1587 Op 8 feb werd Mary, Queen of Scots, onthoofd. Mary was in 1568 uit Schotland naar Engeland ontsnapt, waar ze gevangen werd gehouden. Ze was betrokken bij een plan voor een Spaanse invasie van Engeland (het Throckmorton Complot, 1582 ) en het Babington Complot (1586) tot moord op Elizabeth.

1587 De derde gedrukte editie van de Septuagint werd gepubliceerd gesteund door paus Sixtus V (1585-1590). De tekst werd bekend als de Sixtijnse Septuagint en leunt zwaar op de Codex Vaticanus (B). Valpy’s editie van 1819 is gebaseerd op de Sixtijnse; Brenton, op zijn beurt, gebaseerde zijn tekst (1851) op Valpy's.

1587 Sigismund III van Zweden werd koning van Polen. Hij brak met het beleid van zijn voorganger, koning Stephen Bathory, en verhinderde orthodoxe en lutherse bisschoppen zetels te krijgen in de Poolse Senaat, hoewel katholieke bisschoppen dat voorrecht behielden. Ook bewaarde hij alle openbare ambten voor de katholieken.

1588 De Jezuïet Ramon de la Higuera beweerde loden tabletten te hebben ontdekt waaruit bleek dat  Jacobus de apostel naar Spanje was gekomen. De tabletten getuigden ook van de waarheid van de Onbevlekte Ontvangenis van de Maagd Maria. Dat de vermeende ontdekkingen vals waren werd bewezen door Dominicaanse geleerden. In 1639 heeft paus Urbanus VIII (1623-1644) katholieken verboden een beroep op de tabletten van Granada (Laminae Granatenses)te doen als bewijs.

1588 Paus Sixtus V (1585-1590) beperkte het maximum aantal kardinalen tot 70. Hij verdeelde hen in 15 congregaties. Zes congregaties waren verantwoordelijk voor het beheer van de Pauselijke Staten. De resterende 9 zorgden voor de index van Verboden Boeken, de regulering van bisschoppen, de inquisitie, de uitvoering van de decreten van Trente, de standaardiseren rituelen, enzovoort.

1588/89 Luis de Molina (1535-1600), een Jezuïet filosoof en theoloog, publiceerde zijn "De Harmonie van de Vrije Wil met de gaven van genade," een poging om de menselijke en goddelijke rechtvaardigheid en genade, predestinatie en verdoemenis, en genade en vrijheid te harmoniseren. Molina hield een hoge dunk van de menselijke natuur, met de nadruk op het belang van de instemming van degene die goddelijke genade ontvangt. Hij sprak van de predestinatie in termen van goddelijke voorkennis van de werken gebeurd onder de genade. Molina’s standpunten waren aanleiding tot een theologische strijd tussen de Dominicanen en de Jezuïeten, die  meer dan 300 jaar duurde.

1588/89 De Marprelaat controverse.  Een onbekende puriteinse auteur van verschillende traktaten viel het episcopaat in Engeland aan.  In antwoord daarop stelde Richard Bancroft, in een preek in Paul's Cross in Londen, dat het ambt van de bisschop een goddelijke instelling is.

1588 William Morgan vertaalde de Bijbel in het Welsh. Morgan’s Welshe vertaling Welsh bevatte een inleiding die het oude Celtische christendom identificeerde het protestantisme. De Welshe bijbel, samen met de stichting van Jesus College in Oxford, heeft geleid tot de daling van het katholicisme in Wales. In 1603 was slechts 1,6 % van de ongeveer 212.000 kerkgangers in Wales Rooms-Katholiek .

1588 Nederlaag van de Spaanse Armada. Kardinaal William Allen, de grondlegger van het college in Douai dat Jezuïetische zendelingen naar Engeland stuurde, had Engelse katholieken aangespoord de invasietroepen te steunen. Hij verwees naar Queen Elizabeth als "verwekt en geboren in zonde van een beruchte courtisane "en als" hoofd schouwspel van zonde en gruwel in dit tijdperk. " 

1588 De Oecumenische Patriarch Jeremias II van Constantinopel reisde via Oekraïne bij zijn terugkeer uit Moskou in dit jaar. Boos vanwege diens populariteit, gaf koning Sigismund III van Polen de jezuïeten opdracht om hun inspanningen in Oekraïne op te voeren. Zij slaagden er in Michael, metropoliet van Vilna, en Ignatius, bisschop van Vladimir, te bekeren, die vervolgens Sigismund assisteerde bij het samenroepen van het Concilie van Brest-Litovsk.

1589 Russische Patriarchaat. Het hoofd van de Russische kerk werd verhoogd in rang van Metropoliet naar een patriarch, die de vijfde plaats in ere had, na Jeruzalem.

1589 Hendrik van Navarra, erfgenaam van de troon van Frankrijk en  protestants, had de katholiek troepenmacht overwonnen en was in staat Parijs in te nemen. Gezien het Parijse verzet tegen een protestantse koning, stuurde Hendrik een verzoek naar de paus om instructie in het katholieke geloof. Hem werd geadviseerd door de hertog van Sully, dat 'Parijs wel een mis waard is. "

1590 Meletios van Pegas werd patriarch van Constantinopel (1590-1601). Hij verzette zich tegen de Unie van Brest-Litovsk en schreef een kritiek op de Westerse innovaties in Triniteittheologie. Hij schreef ook een verdediging van het christendom, bestemd voor de Joden.

1590 tussen dit jaar en 1603 werden 53 katholieke priesters en 35 leken geëxecuteerd in Engeland vanwege hun geloof.

1590 Rond dit jaar publiceerde Francisco Ribera, een jezuïet, een commentaar op de Apocalyps.  Hij leerde dat het grootste deel van het boek Openbaring gebeurtenissen profeteert die zullen plaatsvinden op het einde der tijden.  Zijn leer is in contrast met die van de protestantse hervormers die veel van het boek toepasten op de gehele periode sinds Christus 'eerste komst.

1590-91 De Clementijnse editie van de Vulgaat gepubliceerd.

1594 De Turken verbrandden de relieken van St. Sava van Servië.

1595 De seculiere clerus van de Sorbonne stuurde een petitie naar het Parlement van Parijs en verzocht het de Jezuïeten uit te wijzen uit Frankrijk. Het Parlement stemde in met hun verzoek. De Jezuïeten waren tegen de nieuwe koning, Hendrik IV.

1595 Martin Del Rio, een Spaanse Jezuïet, publiceerde een boek over hekserij. Volgens Del Rio, bloeit hekserij op als het aanvankelijke enthousiasme voor ketterij uitsterft. In zijn visie vond dit verschijnsel plaats in de Lage Landen. Del Rio maakte ook het idee populair dat heksen  Sabbats houden en seksuele omgang met Satan hebben.

1595 De Orthodoxe Kerk werd illegaal verklaard in Polen.

1595/96 de "Unie" van Brest-Litovsk. Een Concilie kwam samen in Brest-Litovsk, bijgewoond door slechts een paar orthodoxe bisschoppen. Een nipte meerderheid van de aanwezigen stemde ermee in de zeggenschap van de paus te accepteren als ze hun eigen liturgie mochten houden, communie onder beide gestalten, gehuwde priesters, en het gebruik van de Juliaanse kalender. Op 23 december stemde paus Clemens VIII (1592-1605) formeel in met deze voorwaarden. Een tweede samenkomst werd vervolgens gepland in Brest-Litovsk, die formeel de Unie zou vaststellen. Sigismund, de Poolse koning, belette dissidente geestelijken het Concilie bij te wonen. Onder degenen die wel probeerden het Concilie bij te wonen waren vertegenwoordigers van de patriarchen van Constantinopel en Alexandrië Cantacuzenus en Cyril Lucaris. Nicephorus Cantacuzenus werd geëxecuteerd door de Poolse politie in 1598, maar Lucaris, tijdelijk beschermd door de prins van Ostrov, vluchtte naar Constantinopel.

1596 Politieke, economische en militaire druk werd uitgeoefend op miljoenen orthodoxe christenen die woonden langs de westelijke grenzen van Rusland, Wit-Rusland en Oekraïne, om hen te dwingen om de vereniging te aanvaarden van een valse met de Rooms-Katholieke Kerk. (Zes van de acht orthodoxe bisschoppen van Oekraïne hadden ingestemd met eenheid met Rome.) Bisdommen werden alleen gegeven aan Uniaten, en orthodoxe bisschoppen werd een ambt beloofd. Er was een krachtige weerstand bij de leken. In de komende eeuw of zo werden Broederschappen (Bratstva)  van leken opgericht om propaganda van de jezuïeten te bestrijden door middel van drukpersen en het uitgeven van boeken in ter verdediging van de orthodoxie.

1596 Paus Clemens VIII (1592-1605) trok het recht van bisschoppen of inquisiteurs om het in de volkstaal lezen van de Bijbel toe te staan in de (zie 1564). Vanaf dit moment was toestemming nodig van de paus zelf. Echter, het lijkt erop dat de beperking van het lezen van de Bijbel in de volkstaal niet functioneerde in Noord-Europa. 

1597 Het vijfde boek van Richard Hooker's Wetten van kerkelijke belijd in druk verschenen. Tegen de puriteinen, die aandrongen op de Schrift alleen als de autoriteit, noemde Hooker de Schrift als primaire autoriteit, die altijd duidelijk moet worden gehoorzaamd , maar hij voegde eraan toe de kerkelijke traditie en de menselijke rede in dubieuze zaken. Hij argumenteerde dat de Engelsman trouw moet zijn aan zijn vorst, en daarom Anglicaans moet zijn. Hij benadrukte de sacramenten en het liturgische gebed en gaf minder nadruk aan prediking.  

1597 Koning James VI van Schotland schreef een boek getiteld Demonologie, waarin hij de vervolging van heksen adviseerde.

1597 Anneke van den Hove, een doperse meid in de Spaanse Nederlanden, werd levend begraven wegens ketterij. Haar executie werd geregeld door magistraten en jezuïeten.

1598 het Edict van Nantes. Het edict, uitgevaardigd door Hendrik IV, gaf enige vrijheid aan de Franse protestanten. Protestantse predikanten moesten worden betaald door de staat, en protestanten konden hun bolwerken nog acht jaar houden, ook op kosten van de Koning. De protestantse eredienst werd verboden in de katholieke gebieden. Het edict werd tegengewerkt door paus Clemens VIII (1592-1605).

1599 De eerste druk van een Engels Oude Testament , zonder de "Apocriefen" - een Geneefse Bijbel van 1599. 

1599 Aartshertog Ferdinand van Oostenrijk Inner begon te protestanten te vervolgen door middel van "reformatie commissies." Deze commissies bestonden uit een geestelijke met Habsburgse overheidsfunctionarissen en gewapende troepen. Ze verbrandden protestantse boeken en vernietigden protestantse kerken.

1600 50 van de 65 vrije steden van het Duitse (Heilige Roomse) Rijk hadden de protestantse godsdienst aanvaard.

1600 De bevolking van Rome beliep zo’n 100.000.

1600 Dood van de H. Basilius van Mangazeya. Geboren uit een arme familie in 1587, reisde Basilius naar Mangazeya in Siberië als leerling van een handelaar. De handelaar probeerde Basilius te dwingen tot homoseksuele betrekkingen. Toen Basilius weigerde beschuldigde de koopman hem van diefstal en werd hij gearresteerd en gemarteld. De koopman zelf sloeg Basilius op het zware ijzeren sleutels en Basilius viel dood neer. In 1652 begon Basilius te verschijnen in dromen aan de plaatselijke bevolking en Hij genas velen. Zijn doodskist steeg naar de oppervlakte van de aarde. Deze werd geopend en zijn lichaam werd ongeschonden gevonden.