NOEME WILLEM
VISSER Wie en Waarom

LITURGIE &CETERA Thema's
  Kerkelijk Jaar
Hoofddienst   Getijden   Devotie   Uitingsvormen  

Liturgie

LITURGIEK
Liturgiek TVG

Liturgiegeschiedenis

Joods

Vroeg Christelijk

Oosters Orthodox

Westers Katholiek

Protestants

HYMNOLOGIE

Geschiedenis van de Hymnodie

Oud Joodse Hymnodie
Vroeg Christelijke Hymnodie
Griekse Hymnodie tot 900AD
Latijnse Hymnodie
Lutherse Hymnodie
Calvinistische (Franse) Psalmodie
Nederlandse Gemeentezang
na de Reformatie

Engelse Hymnodie

Muziekgeschiedenis




Joodse gebeden

  •  Schets van de gebedsdienst
  •  Verscheidenheid in verschillende richtingen

    Deze pagina is afgeleid van de the web site "Judaism 101" van Tracey Rich, die weer afgeleid is van Rabbi Hayim Halevy Donin's "To Pray as a Jew: A Guide to the Prayer Book and the Synagogue Service".

    Getrouwe joden bidden iedere dag drie keer per dag een vaststaande gebedsorde: 's avonds (Ma'ariv), 's ochtends (Shacharit), en 's middags (Minchah). Dagelijkse gebeden staan in een boek genaamd 'siddur', dat afgeleid is van de Hebreeuwse stam die "orde" betekent, omdat de siddur de ordening van de gebeden laat zien. Het is dezelfde wortel als het woord seder, dat gebruikt wordt voor de huiselijke Paasdienst.

    Het oudste vaste dagelijkse gebed in het Jodendom is waarschijnlijk het Shema. Dit bestaat uit Deut. 6:4-9, Deut. 11:13-21, en Num. 15:37-41. Nota Bene: de eerste alinea geeft de opdracht over deze dingen te spreken "als je naar bed gaat en als je opstaat." Dit gebod werd letterlijk vervuld door het Shema tweemaa per dag te reciteren, 's ochtends en 's avonds.

    De volgende belangrijke ontwikkeling in het Joodse gebed vond plaats tijdens de Babylonische ballingschap, 6e eeuw voor Christus. De mensen in ballingschap konden niet deel nemen aan de offerdienst in de Tempel en daarom gebruikten zij gebeden in plaats van de offerdienst. "Het offer van onze lippen in plaats van stieren," zoals Hosea het zei. Mensen kwamen drie maal daags samen om te bidden, overeenkomstig de drie dagelijkse offerceremonies. Er was een extra gebedsdienst op de Sabbath en op bepaalde heilige dagen, overeenkomstig de extra offers op die dagen. Sommigen suggereren dat vromen misschien al voor de ballingschap een dergelijke praktijk hadden ontwikkeld.

    Na de ballingschap bleef de praktijk van deze dagelijkse gebedsdiensten. In de 5e eeuw voor Christus, maakten de Mannen van de Grote Vergadering een eenvoudig allesomvattend gebed. Dit is het achttiengebed (Shemoneh Esrei, hetgeen betekent "18" en betreft de 18 zegeningen die oorspronkelijk in het gebed stonden). Het wordt ook wel Amidah genoemd (staande, omdat men staat bij het reciterent), of Tefilah (gebed, zoals in Het Gebed, omdat het de essentie is van alle Joodse gebed). Dit gebed is de hoeksteen van elke Joodse dienst.

    De zegeningen van de Shemoneh Esrei kunnen verdeeld worden in 3 groepen: drie zegeningen die G-d prijzen, dertien die een bede inhouden (vergeving, verzoening, gezondheid, welvaart, regen op zijn tijd, het binnenhalen van de bannelingen, etc.), en drie die dankbaarheid uitdrukken en afscheid. En dat levert 19 op!

    Een van de dertien verzoeken (gericht tegen de ketters) werd rond de 2de eeuw na Christus toegevoegd, als antwoord op de groeiende dreiging van ketterij (vooral Christendom), maar toen was het gebed al bekend als het achttiengebed (Shemoneh Esrei), en die naam is gebleven, hoewel er nu 19 zegeningen zijn.

    Nog een belangrijk deel van sommige gebedsdiensten is een lezing uit de Torah (eerste 5 boeken van de Bijbel) en de Profeten. De Torah is verdeeld in 54 delen, zodat als elk van die gedeelten een week gelezen en bestudeerd wordt, de hele Torah in een jaar gelezen kan worden (het Joodse schrikkeljaar is 54 weken lang; gewone jaren zijn zo'n 50 weken lang, dan worden kortere gedeelten samengevoegd). Op verschillende momenten in de geschiedenis werden de Joden verdrukt en werd hen niet toegestaan de Torah in het openbaar voor te lezen, en toen werd een ruwweg corresponderend gedeelte uit de profeten gelezen (een Haftarah genoemd). VAndaag de dag worden zowel de Torah gedeelten als de Haftarah gedeelten gelezen. Deze worden gelezen op Maandag, Donderdag en de Sabbath en sommige heilige dagen. De Torah en haftarah lezingen worden uitgevoerd met grote ceremonie: De Torah wordt plechtig de ruimte rond gedragen voor deze komt te rusten op de bimah (verhoogde lessenaar), en het is een eer om de gelegenheid te krijgen een zegen uit te spreken over de lezing (deze eer wordt een aliyah genoemd).

    Na het voorgaand, het hart van de Joodse gebedsdienst, moeten nog wat andere dingen genoemd worden. Er is een lange reeks ochtend zegeningen aan het begin van de ochtenddienst. Sommige mensen reciteren deze thuis. Ze betreffen veel dat te maken heeft met opstaan en de dingen die men op een dag moet doen. Er is een deel genaamd Pesukei d'Zemira (versen van een lied), dat veel Psalmen en hymnes omvat. Het wordt wel getypeerd als een soort 'warming-up' voor het feitelijke gebed.

    Er zijn ook een paar gebeden met een bijzondere betekenis. De belangrijkste is de Kaddish, waarschijnlijk het enige gebed in het Aramees, dat G-d looft. Hier is een vertaald gedeelte:

    "Moge zijn grote Naam verheven worden en geheiligd in de wereld die Hij schiep zoals Hij wilde. Moge Hij zijn Koningschap laten gelden in jouw leven en in jouw dagen, en in het leven van de hele familie van Israel, snel en spoedig. Moge ZIjn grote Naam voor eeuwig en altijd gezegend zijn. Gezegend, geloofd, geprezen, verhoogd, ........."

    Er zijn verscheidene varianten voor verschillende momenten in de dienst. Een variant is bedoeld voor rouwenden, waarbij de gemeente alleen de vereiste responsen levert. Veel mensen denken dat de Kaddish een rouwgebed is omdat de oudste zoon het een zekere tijd na het overlijden van een ouder moet bidden, maar in feite is het veel breder dan dat. Het wordt gebeden tussen de verschillende delen van de dienst en zorgt voor de geleding ervan.

    Nog een belangrijk gebed is Aleinu, dat gereciteerd wordt aan het eind van elke dienst. Het prijst G-d. Hiere is een vertaald gedeelte:

    "Het is onze plicht om de Meeste van het heelal te prijzen, om grootheid toe te schrijven aan de Vormgever van de oerschepping, want Hij heeft ons niet gemaakt als de naties van de landen... Daarom stellen we onze hoop op U, Adoshem onze G-d, opdat we spoedig U machtige grootheid zullen zien... Op die dag, zal Adoshem Een zijn en zijn Naam zal Een zijn."

    Op sommige heilige dagen wordt ook het Hallel gereciteerd, dat is Psalm 113-118.

    Vele heilige dagen hebben extra gedeelten in de liturgie.

    Overzicht van de diensten

    Hier is een vereenvoudigd overzicht van de dagelijkse diensten:

    1. Avonddienst (Ma'ariv)

      1. Shema en de bijbehorende zegeningen en passages

      2. Shemoneh Esrei

      3. Aleinu

    2. Morgendienst (Shacharit)

      1. Morgen zegening

      2. Pesukei d'Zemira

      3. Shema en de bijbehorende zegeningen en passages

      4. Shemoneh Esrei

      5. Hallel, als het passend is

      6. Torah lezing (Maandag, Donderdag, Vrijdag, de Sabbath en heilige dagen)

      7. Aleinu, Ashrei (Psalm 145), en andere afsluitende gebeden, Psalmen en hymnes (niet op Sabbath en op heilige dagen; dan wordt het aan het eind van de Musaf gereciteerd)

    3. Extra dienst (Musaf) (op de Sabbath en op heilige dagen; terstond na het Shacharit)

      1. Shemoneh Esrei

      2. Aleinu en andere afsluitende gebeden, Psalmen en hymnes

    4. Middagdienst (Minchah)

      1. Ashrei (Psalm 145)

      2. Shemoneh Esrei

      3. Aleinu

    Dit is gebaseerd op de Ashkenazische dienst, maar de Sephardische dienst heeft een dergelijke structuur. Ze gebruiken verschillende muziek en hebben varianten in de keuze van psalmen, hymnes, en gebeden.

    'Het achttiengebed - de verkorte vorm' hoofdstruktuur van het Achttiengebed aan. (overgenomen uit Elke Morgen Nieuw, een uitgave van de B. Folkertsma - Stichting).

    Gezegend Gij, Heer onze God en God van onze vaderen. God van Abraham en God van Izak en God van Jacob. Grote, machtige en ontzagwekkende God, allerhoogste God, die goede weldaden verricht en het al tot zijn bezit vormt, die de weldaden der vaderen gedenkt en de zonen van hun zonen een verlosser brengt, terwille van zijn Naam, in liefde. Koning, helper, bevrijder en schild.
    Gij zijt machtig voor altijd, Heer, Gij doet doden leven, groot zijt Ge in bevrijden; (die de wind laat waaien en de regen nederdalen), die in verbondenheid het leven onderhoudt, in grote barmhartigheid doden doet leven, vallenden steunt, zieken geneest en geboeiden losmaakt en zijn trouw gestand doet aan hen die slapen in het stof. Wie is als Gij, Heer van machtige daden, en wie is U gelijk, Koning, die doodt en doet leven en bevrijding laat uitspruiten. Getrouw zijt Ge in het doen leven van doden. Gezegend Gij Heer, die de doden doet leven.
    Heilig zijt Gij en heilig is uw Naam en heiligen loven U elke dag, séla. Gezegend zijt Gij Heer, heilige God.
    Geef ons inzicht, Heer onze God, in het weten van uw wegen.
    Besnijd ons hart tot ontzag voor U,
    En vergeef ons,
    Zodat we verlost mogen worden.
    Verwijder ons van onze smarten,
    En verzadig ons aan de akkers van uw land,
    En verzamel ons, verstrooiden, van de vier hoeken der aarde.
    Mogen de afdwalenden recht doen naar uw inzicht,
    En zwaai uw handen over de afbrekers;
    Mogen de rechtvaardigen zich verheugen
    In de bouw van uw stad en de vestiging van uw tempel,
    En in het ontspruiten van de hoorn van David uw knecht en het ontsteken van het licht van de zoon van Isaï, uw gezalfde;
    En nog vóór we spreken antwoordt Ge al. Gezegend Gij Heer, die het gebed hoort.
    Wees welwillend, Heer onze God, jegens uw volk Israël en hun gebed - En doe de dienst terugkeren naar het binnenste van uw huis, en Israëls vuuroffers en hun gebed en neem die in liefde welwillend aan. Moge de dienst van uw volk steeds naar uw wil zijn, en mogen onze ogen aanschouwen uw terugkeer naar Sion in erbarmen. Gezegend Gij Heer, die zijn Inwoning terugvoert naar Sion.
    Wij danken U, dat Gij zijt de Heer onze God en de God van onze vaderen, voor altijd en immer. Rots van ons leven, schild van onze bevrijding, dat zijt Gij van geslacht tot geslacht. Wij danken U en vertellen uw lof voor ons leven dat overgegeven is in uw hand, voor onze zielen die zijn toevertrouwd aan U, voor uw tekenen die elke dag bij ons zijn en voor uw wonderen en goedheden te allen tijde, 's avonds, 's morgens en 's middags. Goede, uw erbarmen houdt niet op; Barmhartige, uw weldaden nemen geen einde; van oudsher hopen wij op U. En voor dit alles zij uw Naam gezegend en verheven, onze Koning, steeds voor altijd en immer; alle levenden zullen U danken, séla, en uw Naam in waarheid loven. God, onze bevrijding en onze hulp, séla. Gezegend Gij Heer, Goede is uw Naam en het is heerlijk U te danken.
    Stel vrede, goedheid en zegen, genade, verbondenheid en erbarmen over ons en over heel uw volk Israël. Zegen, onze Vader, ons allen als één in het licht van uw aangezicht, want in het licht van uw aangezicht hebt Ge ons gegeven, Heer onze God, de Tora des levens en de liefde der verbondenheid, gerechtigheid en zegen, erbarmen en leven en vrede. En goed is het in uw ogen uw volk Israël te zegenen te allen tijde, elk uur, met uw vrede. Gezegend Gij Heer, die zijn volk Israël zegent met vrede.


    BACK TO TOP

    Varianten in verschillende richtingen

    Het bovenstaand is afkomstig uit het Orthodoxe gebedenboek. De liberale dienst is wel veel korter maar volgt dezelfde structuur en bevat korte versies van de gebeden met een paar veelbetekenende vveranderingen in inhoud (bij voorbeeld in een van de zegeningen van de Shemoneh Esrei wordt G-d geprezen die allen het leven geeft in plaats van G-d die "leven geeft aan de doden", omdat de opstanding uit de doden niet onderschreven wordt). De Conservatieve versie lijkt veel op de Orthodox versie, en bevat slechts kleine varianten in de inhoud van de gebeden (vergelijkbaar met de liberale varianten). Er zijn enige veelbetekenende verschillen in de manier waarop de dienst gehouden wordt in de verschillende richtingen:

    1. In de Orthodoxe diensten zitten de vrouwen en de mannen gescheiden; bij de liberalen en de conservatieven zitten mannen en vrouwen samen.

    2. In Orthodox diensten en meestal ook in Conservatieve diensten, wordt de hele dienst in het Hebreeuws gehouden. In Liberale synagoges wort zowel Hebreeuws als de volkstaal gebruikt.

    3. In Orthodoxe synagoges heeft de leider van de dienst zijn rug naar de gemeente en bidt met het gezicht in dezelfde richting als de gemeente, in Conservatieve en Liberale synagoges staat de leider van de dienst met zijn gezicht naar de gemeente toe.

    4. Conservatieve en Liberale synagoges hebben een strakke structuur: iedereen verschijnt tegelijkertijd en vertrekt tegelijkertijd en doet alles tegelijkertijd; Orthodoxe synagoges vertonen een ongeorganiseerd beeld, iedereen doet alles in zijn eigen tempo. De oude typering 'jodenkerk' als uitdrukking voor chaos betreft deze praktijk. (Ook het Christendom kent zo'n vorm waarin verschillende mensen verschillende dingen tegelijkertijd doen, de Thomasviering)

    BACK TO TOP