De geuzenliederen

Het ontstaan:

De geuzenliederen kennen hun oorsprong in de loop van de 16e eeuw, vooral tijdens de tachtigjarige oorlog, toen het calvinistische
noorden een oorlog voerde tegen het katholieke Spanje. Het waren liederen die voor een groot gedeelte de historische
ontwikkelingen schetsten en als propaganda dienden. Tevens hadden ze een troostende of klagende inhoud, verheerlijkten de
heldendaden der geuzen, hadden soms een meer geestelijke inspiratie, of dienden om de tegenpartij te beschimpen of bespotten.
Ze waren geënt op oude en populaire melodieën en werden in het begin gedrukt op losse vellen die goedkoop aan de man werden
gebracht. Sommige van deze liedjes werden na een tijd gebundeld, naar het voorbeeld vande martelaarsliederen. De bekendste
van deze uitgaven is Een nieu Geusen Lieden Boecxken (Waarinne begrepen is – den gantschen Handel der Nederlantschen
Geschiedenissen – dees voorleden Jaeren tot noch toe ghedraegen – eensdeels onderwylen in Druck uitghegaen – eensdeels
nu nieu bygheuoecht. Nu nieulick vermeerdert ende verbetert – 1581). Globaal zijn er 33 verwijzingen teruggevonden naar gedrukte
geuzenliedboeken. De oorspronkelijke druk van het eerste liedboek dateert vermoedelijk van 1573, één druk dateert uit 1748, maar
beiden zijn teloor gegaan. Van de gespaarde oorspronkelijke werken dateert de oudste druk uit 1577 en de laatste druk uit 1687.
Geheime drukpersen, veelal uit de noordelijke steden zoals Amsterdam, Den Haag, Utrecht, Haarlem enz. werden hiervoor
gebruikt. Zelfs in 1944 (W.O.II) werd de bundel van 1581 illegaal herdrukt.


Behandelde onderwerpen:

Eerst behandelden de geuzenliederen de gevechten tegen Spanje, het plaatselijk verzet van de geuzen, maar ook de rouw om de
dood van Willem van Oranje, en de terechtstelling van de graven Egmont en Hoorne. Ook de praktijk van de aflaten en invoering
van de tiendenpenning waren favoriete onderwerpen Na de dood van Willem van Oranje in 1584 en na de val van Antwerpen in
1585, werd vooral de politiek van hertog Alva op de korrel genomen en werden de "heldendaden" van prins Maurits of de lof van de
Republiek bezongen. Een steeds weerkerend thema was echter de hekeling van de katholieken.

De katholieken werden vooral bespot omwille van de heiligenverering, de verdorvenheid van priesters en pausen, de katholieke mis
met daarin de stelling van de transsubstantiatie (brood en wijn zijnde het lichaam en bloed van Christus) en katholieke leer-
stellingen die niet strookten met de bijbel.

Anderzijds hekelden de katholieken in hun liederen de opstandige protestanten, hun incoherentie en de onreinheid van de
gehuwde predikanten. Systematische druksels van liederen gemaakt door de katholieken bestonden echter niet en ze zijn dan
ook nooit gebundeld in een liedboek.

Veelal werden de liederen, geschreven door de katholieke zijde, geplaatst op een melodie uit de protestantse zijde, om alzo de
tegenpartij bijkomend te kleineren. In de zestiende eeuw was de praktijk van lied en tegen-lied aan weerszijden zeer populair. Het
bekendste voorbeeld hiervan is het "Wilhelmus".

De oorspronkelijke melodie was die van het soldatenlied Chartres, een Frans anti-protestants spotlied, dat de auteur van het
Wilhelmus omvormde tot een lofzang aan Willem van Oranje en de protestanten.

Het Wilhelmus:

Ook het Wilhelmus is een 16de eeuws geuzenlied dat gedateerd wordt tussen 1568 en 1572, maar een exacte datering is
onbekend. Ook de naam van de auteur is niet zeker, maar wordt toegedicht aan Marnix van St.-Aldegonde. Deze was een
geleerde en letterkundige, die rechten studeerde en ook theologie bij Calvijn en Beza in Genève. Tevens was hij vriend des huizes
bij Willem van Oranje en ook diens medewerker. Het Wilhelmus is een naamdicht of acrostichon (de beginletters van de strofen
vormen samen de naam "Willem van Nassov"), een versvorm die veel voorkwam bij de rederijkers. Alhoewel dit lied de Prins van
Oranje verheerlijkt als een geestelijke verzetsheld, toch zijn de psalmen de inspiratiebron voor de structuur van het lied; een
religieuze basis is onweerlegbaar. Tevens werden de regels van de retorica geëerbiedigd. Niet alleen voor de redevoering, maar ook
voor van de compositie van een gedicht, waren de retorische principes van groot belang. Waar het Wilhelmus de lof bezingt van
Willem van Oranje, zo wordt in het oorspronkelijke lied Chartres, de Prins van Condé bespot omwille van het mislukken van zijn
offensief tegen Chartres.

Willem Cousture te Nieuwkerke:

Omstreeks 1525 kwam in Nieuwkerke een zekere Willem Cousture toe met de hoop op een beter leven. Hij kwam er in de bak
terecht en in zijn armoede voelde hij zich aangetrokken tot die nieuwe visie van Kerk en geloof. Hij hekelde in zijn liedjes de rijken,
bestuurders en de Roomse kerk. Hij werd aangehouden, in de gevangenis van Belle gemarteld en op 16 juli 1530 als eerste
terechtgestelde op de Ravelsberg onthoofd.

Enkele geuzenliederen:

Dit zijn enkele titels van geuzenliederen zoals die werden opgenomen in de CD "VIVE LE GEUS" van de BRT (thans VRT) Deze
opname is een productie van Dree Peremans in samenwerking met Wannes Van de Velde, Paul Rans, Felicie Verbruggen en het
BRT koor (BRT-CD 887108) Deze selectie van 21 liederen is echter een klein fragment van de honderden liederen daterend uit de
geuzenperiode.

01	Slaat op den trommele
02	Ik hoop dat de tijd nog komen zal
03	Waarom zijt gij zo lange tijd
04	Als men schreef duizendvijfhonderd
05	O Jesu Christe
06	Men brandt, men blaakt
07	Maraan, moogt gij spies en lans verheffen tegen God
08	Laat zang en spel, tamboer en fluit
09	Waar dat men zich al keert of wendt
10	Helpt nu u zelf
11	Wilhelmus van Nassouwe
12	Ik wil te lande uit rijden
13	Wie dat zichzelf verheft
14	Weest nu verblijd te deser tijd
15	Merk toch hoe sterk
16	’t Geween, ’t gehuil, ’t gekrijt
17	Zegt, gij Bergse soldaten
18	Maximillianus de Bossu
19	Wie wil horen een nieuw lied
20	Ave Maria
21	O Nederland let op uw zaak

---