NOEME WILLEM
VISSER Wie en Waarom

Liturgie LITURGIEK Liturgiek TVG Liturgiegeschiedenis Joods Vroeg Christelijk Oosters Orthodox Westers Katholiek Protestants

HYMNOLOGIE Geschiedenis van de Hymnodie Oud Joodse Hymnodie Vroeg Christelijke Hymnodie Griekse Hymnodie tot 900AD Latijnse Hymnodie Lutherse Hymnodie Calvinistische (Franse) Psalmodie Nederlandse Gemeentezang na de Reformatie Engelse Hymnodie Muziekgeschiedenis Kunstgeschiedenis Prehistorie, Oudheid en Vroege Middeleeuwen Middeleeuwen Renaissance Barok en Rococo Negentiende Eeuw Twintigste Eeuw

Hoe wordt/is de Bijbel gelezen

Bijbellezen

-Inventarisatie: hoe lees je een bijbelverhaal
1 als verslag van de gebeurtenissen (historisch, historisch kritisch)
2 als vindplaats van gewoonten en gebruiken uit de oudheid
3 als verhaal dat de samenhang tussen de verhaalde gebeurtenissen duidelijk maakt ( Bijv. Typologisch)
4 als verhaal op zich
5 als oud-oosterse literatuur
6 als schakel in een keten van verhalen
7 als voorbeeld van een algemene waarheid
8 als weergave van een diepere (psychologische?) waarheid
9 als bewijs dat de bijbel toch gelijk heeft
10 als geloofsverhaal: geloofsweergave van gebeurtenissen en de samenhang tussen gebeurtenissen in daarvoor destijds gebruikelijke vormen
11 als levensbeschouwelijke oriëntatie
12 als omgang met God
13 typologisch (als samenhangende gebeurtenissen met een prefiguratie en een vervulling)

-Waarom lees je zo de bijbel?

Leesmethoden:
-Naief intuïtief
-de rabbijnen leeswijze (associatief) of oud-kerkelijk (typologisch)
-vanuit de context: zoals de eerste lezers het verhaal gehoord hebben (bijbelwetenschappen)
-historisch (of historisch kritisch)
-literair: zoals een moderne lezer een verhaal leest (Fokkelman)
-allegorisch, zoals christenen tot de reformatie deden
-dogmatisch, als illustratie van de geloofsleer of als illustratie van een bepaald Godsbeeld
-met concentratie op de diepere psychologische laag (Drewerman) of werking (Uleyn)
-fundamentalistisch (de bijbel heeft toch gelijk en heeft controleerbare gebeurtenissen vastgelegd)
-materialistisch
-feministisch

-Naief intuïtief
De naief-intuïtieve leesmethode neemt de tekst zoals die komt, en stelt geen vragen over het hoe en waarom van de tekst.

-de rabbijnen leeswijze (associatief) of oud-kerkelijk (typologisch)
De rabbijnen namen woorden of woordstammen als uitgangspunt om teksten met elkaar te vergelijken. In de ogen van moderne mensen maakten zij heel vreemde verbindingen.

De oud-kerkelijke benadering zag in oud-testamentische gedeelten voorafschaduwing van nieuw-testamentische gedeelten. Alles liep uit op Jezus Christus. Bijv. Jozef verkocht naar Egypte als type van Christus die verkocht werd naar het dodenrijk door Judas

De Barmhartige Samaritaan De boodschap v/d gelijkenissen 3: p. 91-103
Typologische duiding
Uleyn 103-111

-vanuit de context: zoals de eerste lezers het verhaal gehoord hebben (bijbelwetenschappen)

De Barmhartige Samaritaan: Lucas 10: 25-37
pointe: waar een mens werkelijk liefde heeft in zijn hart, zal deze hem doen weten wie zijn naaste
-literair: zoals een moderne lezer een verhaal leest (Fokkelman)

Fokkelman p. 9-19: 2 Kon 4: 1-7

-historisch (of historisch kritisch)

Wat is er feitelijk gebeurd, hoe is verhaal tot stand gekomen

-allegorisch, zoals christenen tot de reformatie deden

De Barmhartige Samaritaan: Lucas 10: 25-37
Allegorische uitleg:
Priester: Israel in zijn cultische gestalte
Leviet: Israel in zijn dienende gestalte
Samaritaan De Kerk
Rovers: De gevaren van het leven, het kwade
Het rijdier: De verdienste van de Kerk
Olie en wijn De sacramenten
Schellingen Diaconale gelden

-dogmatisch, als illustratie van de geloofsleer of als illustratie van een bepaald Godsbeeld

De catechismus leest de bijbel als illustratie voor de leer.

Sommige bijbelgedeelten lijke ook met een dogmatisch schema geschreven te zijn: overtreding -> straf -> berouw -. vergeving: Deuteronomistische geschiedschrijving, profeten

Anderzijds is de bijbelse beschrijving vaak ruimer dan een dogmatisch model. Het meest gangbare verzoeningsmodel, Jezus boet in plaats van de mens vindt in debijbel nog ettelijke modellen naast zich.

-met concentratie op de diepere psychologische laag (Drewerman) of werking (Uleyn) (Het verhaal is een beeld van de psychologische werkelijkheid)

Het verhaal van de Gerazenen: Uleyn 91-101
Drewermann

De worsteling van Jacob Uleyn 53-67
Boon passim

-fundamentalistisch (de bijbel heeft toch gelijk en heeft controleerbare gebeurtenissen vastgelegd)

-materialistisch

-feministisch

Bij Martha en Maria thuis Lk 10, 38-42 Jo Tigcheler, Vrouw en Spiritualiteit in het NT: p. 47-55

-inlevend (Lectio Divina, etc.)

De lezer probeert zich zo in te leven in het verhaal dat hij er deel aan krijgt, er een rol in gaat vervullen en van daaruit zicht krijgt op wat het verhaal voor hem betekent.

Genres

Gebruiksaanwijzing - Gedichtenbundel - Toneelstuk - Roman - Wetenschappelijk onderzoek - Reclame - Manifest - Leerboek - Opinieblad - Wetstekst - Jaarverslag

Kranteverslag als voorbeeld

Gemengde genres: Verslag van gebeurtenis met voorbeeldverhaal: gelijkenis


-Inventarisatie: hoe lees je een bijbelverhaal
1 als verslag van de gebeurtenissen
Wat is er echt gebeurd?

2 als vindplaats van gewoonten en gebruiken uit de oudheid
Zwijnen, graven, psychiatrische patienten, exorcisme

3 als schakel in een keten van verhalen: Ps 65: 8,9

4 als weergave van een diepere (psychologische?) waarheid
Drewermann:

5 als verhaal met een bepaalde werking: Uleyn

6 als verhaal op zich: Analyse

7 als geloofsverhaal: geloofsweergave van gebeurtenissen en de samenhang tussen gebeurtenissen in daarvoor destijds gebruikelijke vormen

8 als omgang met God
Bijbelverhalen kunnen veel voor mensen betekenen. Als je belijd dat Gods woord in die bijbelverhalen tot mensen spreekt is het van groot belang deze verhalen goed te lezen. Kun je bijbelverhalen dan ook verkeerd lezen?
Als je nauwkeurig bijbelverhalen leest blijkt er vaak iets anders te staan dan je dacht. En ook de betekenis die je er aan hechtte blijkt bij nadere lezing nogal anders te zijn.
Nu zijn er allerlei manieren van bijbellezen ontwikkeld, en niet alle manieren helpen op het eerste gezicht bij het gelovig lezen van de Bijbel. We laten een aantal die aan de orde kwamen op het leerhuis hier de revue passeren en geven aan in hoeverre een gewone gelovige hier wat aan heeft.
Er is altijd al gezien dat bijbelverhalen niet alleen een letterlijke, maar ook een niet letterlijke betekenis kunnen hebben. De niet letterlijke betekenis werd vaak als belangrijker gezien en was in de tijd van de kerkvader Augustinus (rond 400) al onderverdeeld in de allegorische betekenis, de heilshistorische betekenis (de Schrift als verhaal van Gods omgang met mensen) en de morele betekenis (hoe moet je als christen leven).

De Allegorische methode van bijbellezen is door de eeuwen veel gebruikt. Het is een 'geestelijke' uitleg van een verhaal. Vooral voorbeelden van een doorgeschoten allegorische benadering doen erg aan inlegkunde denken. Het verhaal van de Barmhartige Samaritaan is wel als volgt allegorisch uitgelegd:

Priester: Israel in zijn cultische gestalte
Leviet: Israel in zijn dienende gestalte
Samaritaan De Kerk
Rovers: De gevaren van het leven, het kwade
Het rijdier: De verdienste van de Kerk
Olie en wijn De sacramenten
Schellingen Diaconale gelden

Dit gaat duidelijk te ver, maar veel bijbelverhalen verwijzen duidelijk symbolisch naar het leven en niet altijd alleen letterlijk.

De Historisch Kritische Methode van bijbellezen kwam vooral op als kritiek op traditionele manieren van geloven. Men probeerde door kritisch lezen de bronnen te vinden waaruit de bijbelverhalen qua vorm en inhoud putten. Hierdoor is een ontzagwekkende hoeveelheid kennis over de geschiedenis in bijbelse tijden ontstaan, maar men las de bijbelverhalen vaak meer met het oog op wat er voor gebruiken en voorstellingen achter zaten, dan met het oog op de boodschap of het belang voor moderne gelovige mensen.

De feministische methode van bijbellezen

De materialistische manier van bijbellezen

De psychologische manier van bijbellezen wordt tegenwoordig veel toegepast. Deze gaat ervan uit dat een bijbelverhaal direct van belang is voor de lezer en gebruikt een psychologische invalshoek om de betekenis voor het leven en denken van de lezer/hoorder te doen oplichten. De duitse theoloog en psycholoog Drewermann heeft in deze trant vele boeken als verheldering van bijbelverhalen geschreven. Veel bijbelverhalen, bijvoorbeeld het verhaal over het gevecht van Jacob bij de Jabbok, blijken 'te kloppen' met inzichten uit de psychologie. Ook bij de werking van bijbelverhalen wordt de psychologie te hulp geroepen. Alle mensen hebben almachts- en onsterfelijkheidsfantasieën. Als je manier van de bijbellezen enkel als zo'n fantasie werkt en alleen jezelf bevestigt, stap je in een bekende valkuil. In het Evangelie naar Marcus wordt bijvoorbeeld de waan dat de komst van de Messias een succesverhaal is in het evangelie zelf heel duidelijk ondergraven: glorie blijkt door de Messias alleen door lijden heen behaald te worden. Wie denkt dat geloven alle lijden voorkomt stapt in de valkuil en leest de bijbel niet goed. De psychologie helpt zo om de valkuilen bij het bijbellezen te ontdekken, en oog te krijgen voor wat de bijbeltekst als woord van God in je leven kan betekenen.

Structuralistisch
Teksten uit de oudheid werden eerst mondeling doorgegeven en hadden allerlei hulpmiddelen in de vorm om de tekst goed te kunnen onthouden: Rijm, alliteratie, logische opbouw van onderdelen van de verhalen, etc. Door de teksten uit te pluizen kan men de onderverdelingen op het spoor komen. Deze blijken vaak als een menora (zevenarmige kandelaar) om een centraal vers gegroepeerd te zijn. Door deze analyse ontdekt men de centrale verzen en wat belangrijk is in het gedeelte. De betekenis die men denkt in de tekst te vinden moet passen binnen deze structuur, anders is men weer in een (postmoderne, psychologische of andere) valkuil gestapt.

Numeriek

De methode van het Schrift met Schrift vergelijken is altijd al toegepast, maar vooral in de Reformatie naar voren gekomen. In het Nieuwe Testament (maar ook binnen de testamenten) wordt veel geciteerd uit het Oude Testament, niet alleen letterlijk, maar ook in verhaalvorm. Zo is het verhaal van de storm op het meer een uitgebreide vorm van een gedeelte van Psalm 107. De evangelisten moesten op begrijpelijke manier opschrijven wat in hun midden gebeurd was. Hierbij grepen ze terug op vormen en geloofsvoorstellingen die hun lezers kenden uit hun geloofstraditie en maakten duidelijk dat wat daar al verwoord was in hun midden geschied was. Als je daarom wilt weten wat zo'n Nieuw Testamentisch verhaal betekent, dan is het goed het Oud Testamentische gedeelte dat in de verwoording gebruikt is erbij te nemen.

Al deze manieren van bijbellezen kunnen de gelovige helpen bij de omgang bij de bijbel om niet in valkuilen te stappen en de bijbel te laten buikspreken. Het is immers belangrijk dat het woord van God ons bereikt, de bijbel moet niet een vermomming worden voor onze eigen woorden, zoals we bijvoorbeeld rond de apartheid in Zuid Afrika gezien hebben.