NOEME WILLEM
VISSER Wie en Waarom

Liturgie LITURGIEK Liturgiek TVG Liturgiegeschiedenis Joods Vroeg Christelijk Oosters Orthodox Westers Katholiek Protestants

HYMNOLOGIE Geschiedenis van de Hymnodie Oud Joodse Hymnodie Vroeg Christelijke Hymnodie Griekse Hymnodie tot 900AD Latijnse Hymnodie Lutherse Hymnodie Calvinistische (Franse) Psalmodie Nederlandse Gemeentezang na de Reformatie Engelse Hymnodie Muziekgeschiedenis Kunstgeschiedenis Prehistorie, Oudheid en Vroege Middeleeuwen Middeleeuwen Renaissance Barok en Rococo Negentiende Eeuw Twintigste Eeuw

Geschiedenis van het hesychasme (2)

Letterlijk vertaald betekent hesychia 'rust'. In het profane grieks betekende het de afwezigheid van zorgwekkende omstandigheden, zowel op maatschappelijk/'extern' als individueel/'intern' niveau. Het kon tevens (het zich terugtrekken in) eenzaamheid betekenen. In de Septuagint zijn deze betekenissen bewaard gebleven, alhoewel de nadruk ligt op het uiterlijke aspect, m.n. de afwezigheid van oorlog. Maar toch is er soms ook sprake van een (oproep tot een) meer innerlijke rust, bijv. door ondanks de dreiging van oorlog te vertrouwen op God. Hesychia heeft hier tevens de connotatie van 'zich onthouden van', bijv. van onnutte woorden of daden. In het Nieuwe Testament heeft het (weinig voorkomende) werkwoord hèsugadsein de betekenissen van 'zwijgen', de Sabbatsrust naleven, of anderen niet hinderen. 1Petr.3,4 maant vrouwen dat hun sieraad dient te zijn "de verborgen mens uws harten, met de onvergankelijke (tooi) van een zachtmoedige en stille geest^2a." (NBG-vertaling).

In deze tradities is reeds het ideaal vervat dat in het latere hesychasme een toonaangevende rol zou gaan spelen, nl. het gemoed dat niet uit evenwicht gebracht kan worden door wat voor oorzaak dan ook.³ Uit het voorgaande wordt tevens duidelijk dat men een onderscheid moet maken tussen een 'uiterlijke' en een 'innerlijke' hesychia. Bij de christelijke monniken is dit onderscheid de eerste eeuwen nauwelijks gemaakt; men identificeerde de innerlijke rust min of meer met het zich terugtrekken in de woestijn. Dit hangt samen met een psychologische wetmatigheid: men kan de innerlijke rust maar moeilijk bereiken, als men voortdurend door 'uiterlijke' prikkels afgeleid wordt. De beide soorten hesychia zijn daarom in de monastieke traditie altijd ten nauwste met elkaar verbonden gebleven, alhoewel men ze naderhand wel ging onderscheiden.⁴

Nu is het zo dat men in het hesychasme de hesychia niet omwille van haarzelf nastreeft. Zij is slechts een middel om een hoger doel te bereiken.⁵ Dit hoger doel wordt aangeduid in het tweede deel van de definitie die ik hierboven gaf: het pure schouwen van en de vereniging met God. De uitdrukking 'puur schouwen' doet denken aan het 'pure gebed' van Evagrius van Pontus. Hij bedoelde daarmee dat de menselijke geest 'naakt', d.w.z. van alle gedachten en beelden ontdaan, God diende te aanbidden.^4a Pas dan is men in de juiste gesteltenis om God te ontmoeten, die immers al onze beelden en gedachten overstijgt.