NOEME WILLEM
VISSER Wie en Waarom

Liturgie LITURGIEK Liturgiek TVG Liturgiegeschiedenis Joods Vroeg Christelijk Oosters Orthodox Westers Katholiek Protestants

HYMNOLOGIE Geschiedenis van de Hymnodie Oud Joodse Hymnodie Vroeg Christelijke Hymnodie Griekse Hymnodie tot 900AD Latijnse Hymnodie Lutherse Hymnodie Calvinistische (Franse) Psalmodie Nederlandse Gemeentezang na de Reformatie Engelse Hymnodie Muziekgeschiedenis Kunstgeschiedenis Prehistorie, Oudheid en Vroege Middeleeuwen Middeleeuwen Renaissance Barok en Rococo Negentiende Eeuw Twintigste Eeuw

Geschiedenis van het hesychasme (19)

3.5 Mystiek

De hesychasten uit de 14e eeuw streefden naar het zelf waarnemen van het Taborlicht, het licht van de Transfiguratie van Jezus op de berg Tabor. Maar ook voor hen al schreven er mensen uit de oosterse traditie over een lichtervaring als gevolg van intense toewijding aan het contemplatieve leven. Om een paar namen te noemen die ik in de literatuur tegenkwam: Origenes, Evagrius, Diadochus, Isaac van Ninivé, Philotheus, Symeon de Nieuwe Theoloog. Dit licht is volgens Palamas niet het wezen van God - dat is nl. niet ervaarbaar voor ons - , maar zijn energie of uitwerking.⁴⁸Mij viel op dat deze mystiek zeer zelfbewust is. Symeon de Nieuwe Theoloog vergelijkt de hesychast met Mozes op de Sinaï. Maar de hesychast ervaart wel meer dan Mozes: hij ziet God niet enkel op de rug, maar zelfs rechtstreeks in het gelaat! Naderhand kan hij dan net als Mozes de 'op de berg' geschouwde wetten doorgeven aan anderen.^48a

De hesychasten streefden naar het zog. zelfwerkzame gebed, d.w.z. het gebed dat a.h.w. spontaan zijn eigen onophoudelijke gang gaat in de bidder. Een voorbeeld daarvan is te vinden in 'De oprechte vertellingen van een russische pelgrim'.⁴⁹ De eigen inspanning is dan door een mystiek 'stromen' overgenomen. Een soortgelijk 'mechanisme' zien we bij Isaac van Ninivé, wanneer hij het over het zwijgen heeft: in eerste instantie moet men zichzelf daartoe dwingen, maar daarna "zal er uit ons zwijgen zelf iets geboren worden wat ons aantrekt tot de stilte."⁵⁰ Hausherr schrijft dat de hesychia tegelijkertijd voorwaarde voor en resultaat van de vereniging met God is.⁵¹

Het is wel belangrijk te beseffen, dat het slechts zeer zelden iemand gegeven is de toppen van deze mystiek te bereiken, en dan ook nog slechts na een levenslange inspanning om de hesychia te bereiken. Dat geldt bijv. voor de overgang van het mondelinge gebed naar het gebed van het hart.⁵² Hetzelfde geldt volgens Climacus voor de ware hesychia, het volmaakte gebed en de volmaakte innerlijke vrijheid.⁵³ In Rusland kreeg het Jezus-gebed een extra dimensie. Door het beoefenen ervan streefde de bidder naar een mystiek schouwen van de aanwezigheid van Christus ín de wereld.⁵⁴