NOEME WILLEM
VISSER Wie en Waarom

Liturgie LITURGIEK Liturgiek TVG Liturgiegeschiedenis Joods Vroeg Christelijk Oosters Orthodox Westers Katholiek Protestants

HYMNOLOGIE Geschiedenis van de Hymnodie Oud Joodse Hymnodie Vroeg Christelijke Hymnodie Griekse Hymnodie tot 900AD Latijnse Hymnodie Lutherse Hymnodie Calvinistische (Franse) Psalmodie Nederlandse Gemeentezang na de Reformatie Engelse Hymnodie Muziekgeschiedenis

Het GEZANG is een literaire vorm.

Vorm
Rijm Schema
Metrum
Dichterlijke Middelen

De VORM van een GEZANG:

Als we de algehele vorm of structuur van een GEZANG bekijken (uitgezonderd een vrij vers), dan kan men direct zien dat een gezang onderverdeeld is in COUPLETTEN. COUPLET geeft aan de consequente organisatie van regels in een poetische eenheid.. Een VERSREGEL is een enkele regel poezie binnen een couplet. Kijk eens naar het volgende gezang:

1 De Heer is mijn herder!
'k Heb al wat mij lust;
Hij zal mij gelijden
naar grazige weiden.
Hij voert mij al zachtkens
aan waat'ren der rust.

2 De Heer is mijn Herder!
Hij waakt voor mijn ziel,
Hij brengt mij op wegen
van goedheid en zegen,
Hij schraagt m', als ik wankel,
Hij draagt m', als ik viel.

3 De Heer is mijn Herder!
Al dreigt ook het graf
met grimmige kaken,
geen schrik zal mij naken.
O Heer, mij vertroosten
uw stok en uw staf!

4 De Heer is mijn Herder!
In 't hart der woestijn
verkwikken en laven
zijn hemelse gaven;
Hij wil mij versterken
met brood en met wijn.

5 De Heer is mijn Herder!
Hem blijf ik gewijd!
'k Zal immer verkeren
in 't huis mijnes Heren:
zo kroont met haar zegen
zijn liefde m' altijd.

Hoeveel coupletten?

Hoe veel versregels in elk couplet?

Rijm Schema:

Het rijm schema betreft het regelmatig weerkerende klankpatroon van de individuele versregels binnen een couplet. refers to the regularly recurring hymnic patterns of the individual lines of poetry (verses) within a single stanza. Kijk eens naar de volgende schema's:

1 Er is een land van louter licht waar heil'gen heersers zijn. Nooit gaat de gouden dag daar dicht in duisternis of pijn. 2 Daar is het altijd lentetijd, in bloei staat elke plant. Alleen de smalle doodszee scheidt ons van dat zalig land. 3 Men ziet het veld aan de overkant in groene luister staan, als Israël 't beloofde land zag over de Jordaan. 4 Maar ach de stervelingen staan hier huiverend terzij, en durven niet op weg te gaan, het duister niet voorbij. 5 Hing niet het wolkendek zo zwart van twijfel om ons heen, wij zouden 't land zien van ons hart, dat 't hemels licht bescheen. 6 God, laat ons staan als Mozes hier hoog in uw zonneschijn, en geen Jordaan, geen doodsrivier zal scheiding voor ons zijn. -- Izaak Watts, 1674-1748 vertaling J.W. Schulte Nordholt, geb 1920

A B A B A B A B A B A B A B A B A B A B A B A B

Het rijmschema is: ABAB

Metrum

Net als muziek heeft poetisch metrum een distinct ritme gebaseerd op sterke en zwakke accenten. Deze accenten zijn verbonden aan de individuele LETTERGREPEN in de dichtregel en volgen over het algemeen de natuurlijke klemtoon van de normale uitspraak. Deze klemtonen maken deel uit van grotere eenheden die VERSVOET genoemd worden. Bij voorbeeld:

Poezie	Aantal lettergrepen per regel:	Aantal versvoeten per regel:
O Je-zus hoe ver-trouwd en goed klinkt mij Uw naam in 't oor, uw naam die mij ge-lo-ven doet: Gij gaat mij red-dend voor; -- John Newton, 1725-1807, vertaling W. Barnard	8 6 8 6	4 3 4 3

Dik gedrukt geeft KLEMTOON aan, lettergrepen die meer benadrukt worden dan andere. Het is natuurlijk om Je-zus te zeggen, niet Je-zus.

Vaste patronen van beklemtoonde en onbeklemtoonde lettergrepen worden versvoet genoemd.
Je-zus (beklemtoond-onbeklemtoond) is een trocheische versvoet (een Trochee)
Te-loor (onbeklemtoond-beklemtoond) is een jambische versvoet (een Jambe)

In de angelsaksische wereld is het metrum van een gezang synonym met het AANTAL LETTERGREPEN PER VERSREGEL. Dit systeem is in Nederland ook wel gebruikt. Het metrum van het gezang 'Er is een land van louter licht" is 8.6.8.6. Dit metrum was erg gebruikelijk (‘common’) in de 17e en 18e eeuw in Engeland, vandaar dat het daat bekend staar als COMMON METRE. Veel gebruikte gezang metra zijn:

COMMON METRE 8.6.8.6 (CM)
SHORT METRE 6.6.8.6 (SM)
LONG METRE 8.8.8.8 (LM)
COMMON METRE DOUBLE 8.6.8.6.8.6.8.6 (CMD)
LONG METRE DOUBLE 8.8.8.8.8.8.8.8 (LMD)

Een VERSVOET begint ofwel op met een benadrukte lettergreep (sterk accent), of met een onbenadrukte lettergreep (zwak accent). De meest voorkomende versvoeten zijn Iambe (onbeklemtoond-beklemtoond) en Trochee (beklemtoond-onbeklemtoond)

IAMBISCHE PENTAMETER = 5 iambische versvoeten.
TROCHAIC TETRAMETER = 4 trocheische versvoeten.

 

Poetische Middelen (zie ook Dichtkunst)

Gezangen maken gebruik van STIJLFIGUREN die gebruikelijk zijn in de klassieke poezie, zoals

HYPERBOOL: Overdrijving.

ANADIPLOSIS: Woorden of ideeën die een couplet afsluiten en het volgende couplet beginnen.

ALLITERATIE: De herhaling van de beginklank van opeenvolgende (of dicht bij elkaar geplaatste) woorden

Andere stijlfiguren die gebruikelijk zijn in gezangen:

ANAFOOR: De herhaling van hetzelfde woord aan het begin van opeenvolgende regels

PARADOX: Een uitspraak die tegenstrijdig is

ANTHITHESE: Scherp contrasterende ideeën tezamengebracht

PERSONIFICATIE: Het voorstellen van een zaak of abstract idee als persoon of fysieke vorm (Vaste Rots van mijn behoud)

SIMILE: Vergelijking van ongelijksoortige zaken op één punt (“Petrus is als een rots”)

METAFOOR: Het gebruik van een woord of frase om een aspect ervan te laten gelden (“Petrus is een rots”)

TAUTOLOGIE: De herhaling van dezelfde gedachte in een net andere gedaante

CLIMAX: Het ordenen van ideeën zodat ze een hoogtepunt bereiken

ZieHymn Mechanics II: Analysis of a Hymn