|
Korte geschiedenis van de kerstnachtdienst.
Voor het besef van veel mensen heeft de kerstnachtdienst altijd bestaan.
Toch is dat niet waar. Nu, aan het begin van de eenentwintigste eeuw,
kunnen we bijna overal in Nederland een kerstnachtdienst bijwonen. Op
sommige plekken duurde het tot in de jaren negentig van de vorige eeuw
dat de kerstnachtdienst ingang vond. Het heeft lang geduurt voordat de
kerstnachtdienst gemeengoed werd.
Kerstnacht in de vroege kerk
Het Kerstfeest is pas betrekkelijk laat (vierde eeuw) ontstaan is. Eerst
werd het Paasfeest en de andere joodse feesten gevierd. Wel was er al
snel Epifanie, het feest van de verschijning Gods, dat valt op 6 januari
(later ook Driekoningen). Kerst werd daar een onderdeel van.
In Rome kende men oorspronkelijk alleen de eucharistieviering om negen
uur in de ochtend door de paus in de Sint-Pieter. In de vijfde eeuw kwam
daar, waarschijnlijk naar Betlehems voorbeeld, een nachtmis bij in de
Santa Maria Maggiore. Daar werd een reliek van de kribbe, of een nagemaakte
kribbe bewaard. De viering werd besloten met de eucharistie. Onderweg
van de Santa Maria Maggiore naar de Sint Pieter hield de paus een dageraadsmis
in de kerk van de heilige Anastasia, wier feestdag het was op 25 december
en die vooral in de oosterse kerken veel aanzien genoot. De kern van de
vieringen, die elk een ander karakter hadden, is de verschijning van Gods
licht in de duistere wereld. De historisering met nadruk op menselijkheid
is van veel later datum.
Middeleeuwen.
In de Middeleeuwen werd het vieren in de kerstnacht meer en meer een volksfeest.
Er was sterke aandacht voor de historische details van het kerstverhaal.
Ook de nadruk op de armoedige geboorte van Jezus bracht het verhaal dicht
bij de mensen. Er komen kerstspelen waarbij ook leken meespelen.
Franciscus
Door de eeuwen heen zie je een verschuiving van de hoge en verheven komst
van Gods licht in de wereld naar de armzalige geboorte in de stal. Dat
laatste blijkt veel mensen veel meer aan te spreken. Zo viert Franciscus
van Assisi in 1223 in de nacht het kerstfeest, door het verhaal na te
spelen met dorpelingen en dieren. De harde werkelijkheid van het kind
in een kribbe wilde hij met eigen ogen zien en ervaren.
De Reformatie.
De Calvinistische Reformatie schafte alle bijzaken af. Zo werd in Nederland
op de Synode van 1574 Kerst afgeschaft omdat het vieren ervan onschriftuurlijk
en menselijk zou zijn. Het leven was echter sterker dan de leer en in
Dordt werd in 1578 de kerstviering in ere hersteld.In 1586 vinden we in
synodestukken dat de viering van het heilig Avondmaal op alle feesten,
dus ook met kerst, als stichtelijk werd beschouwd. De liturgie is die
van een zondagse viering.
Op de meeste plaatsen wordt een kerstnachtdienst pas in de tweede helft
van de twintigste eeuw ingevoerd. Die diensten, zoals bijvoorbeeld in
Haarlem of Amsterdam, trokken mensen uit de wijde omgeving. Er bleek behoefte
aan te zijn. Maar er was ook op allerlei plaatsen weerstand tegen het
invoeren ervan vanwege vermeend valse sentiment.
De behoefte om iets te beleven rond de geboorte van de Heiland werd echter
steeds meer gezien als een legitieme behoefte.
Dit hielp terughoudende gemeenten uiteindelijk ook aan een kerstnachtdienst.
|
LITURGIE
&CETERA 
