NOEME WILLEM
VISSER Wie en Waarom

Liturgie LITURGIEK Liturgiek TVG Liturgiegeschiedenis Joods Vroeg Christelijk Oosters Orthodox Westers Katholiek Protestants

HYMNOLOGIE Geschiedenis van de Hymnodie Oud Joodse Hymnodie Vroeg Christelijke Hymnodie Griekse Hymnodie tot 900AD Latijnse Hymnodie Lutherse Hymnodie Calvinistische (Franse) Psalmodie Nederlandse Gemeentezang na de Reformatie Engelse Hymnodie Muziekgeschiedenis

Kerstfeest

Kerst wordt gevierd op 25 December (7 January voor Orthodoxe Christenen).

Kerst is een Christelijk feest rond de geboorte van Jesus, de zoon van God.

Jesus' geboorte wordt in het Nieuwe Testament van de Bijbel beschreven.

De evangelieën van Matteus en Lucas geven verschillende weergaven van de gebeurtenissen. Het ‘Kerstverhaal' is een combinatie ervan.

Beide evangelieën vertellen dat Jesus geboren werd uit een vrouw genaamd Maria die verloofd was met een timmerman Josef. De evangelieën vertellen dat zij maagd was toen zij zwanger werd.

In het verslag van Lucas wordt Maria bezocht door een engel die de boodschap bracht dat zij de Zoon van God ter wereld zou brengen. Volgens het verslag van Matteus werd Josef bezocht door een engel die hem overreedde om Maria te trouwen en haar niet weg te zenden vanwege haar zwangerschap.

Matteus vertelt over drie wijze mannen die een ster volgden die hen naar Jesus' geboorteplaats leidde en hem geschenken gaven: goud, wierook en mirre. Lucas vertelt over herders die door een engel naar Bethlehem gezonden werden.

Volgens de traditie reisden Josef en Maria naar Bethlehem kort na Jesus' geboorte. Josef had opdracht gekregen deel te nemen aan een volkstelling in zijn vaderstad Bethlehem.

Alle Joodse mensen moesten geteld worden zodat de Romeinse Keizer kon vaststellen hoeveel belasting hij kon heffen. Wie niet meer in zijn vaderstad woonde moest terugkeren en zich daar laten inschrijven.

Josef en Maria reisden meer dan 130 km van Nazareth door het dal van de rivier de Jordaan, langs Jeruzalem naar Bethlehem. Maria reisde op een ezel om haar krachten te sparen.

Maar toen ze in Bethlehem aankwamen was de overnachtingsplaats (herber of karavanserai) al vol. De beheerder bracht hen onder in een grot die gebruikt werd als schuilplaats voor dieren. Daar baarde Maria haar kind, wikkelde hem in doeken en legde hem in een kribbe.

De eerste Kerst

De evangelieën noemen geen datum voor Jezus' geboorte. Pas in de 4e eenuw AD stelde Paus Julius I 25 vast als kerstdatum. Hiermee werden de heidense zonnewendefestiviteiten opgenomen in het christelijke feest. In 529 was 25 December een openbare feestdag geworden en in 567 waren de twaalf dagen van 25 December tot Epifanie (Drie Koningen, 6 januari) openbare feestdagen.

Niet alleen het Christendom heeft een lichtfeest. Het Jodendom kende al het Chanoekah feest, terwijl ook andere religies lichtfeesten kennen.

Midwinter vieringen
Kerst komt ruwweg midden in de winter. De straling van de zon wordt sterker en de dagen lengen weer. De winterse zonnewende is door mensen altijd een aanleiding tot feestvieren geweest.

Oude volkeren waren jagers en brachten de meeste tijd buiten door. De seizoenen en het weer bepaalden hun leven en zij vereerden de zon en tekenen van nieuw leven. De Noormannen zagen de zon als een wiel dat al wentelend de seizoenen veranderde. Van het woord voor dit wiel, houl, komt het woord yule (een woord voor Kerst dat in veel engelse kerstliedjes voorkomt). Bij de winterzonnewende staken de Noormannen vreugdevuren aan en dronken ze zoet bier.

De Romeinen vierden ook feest om de winterzonnewende te vieren. Saturnalia (van de god Saturnus) duurde zeven dagen vanaf December. Het was een periode waarin de gewone regels omgekeerd werden. Mannen kleedden als vrouwen en heren als dienaars. Er waren ook optochten, huizen werden versierd met groen, lichten werden aangestoken en geschenken werden gegeven.

Hulst wordt vaak geassocieerd met Kerst. Dat was ook al bij de voor-christelijke zonnewendefeesten. Sommige oude religies hadden het idee dat hulst bescherming bood. Men versierde deuren en ramen om boze geesten af te weren.

De Joodse Godsdienst was de belangrijkste in Israel ten tijde van Jesus' geboorte. Het Joodse midwinter feest was het Chanoekah feest dat de herinwijding van de tempel na een rampzalige ontwijding gedenkt. Daarbij gebeurde een wonder, terwijl de olie eigenlijk op was bleef een lamp toch acht dagen branden. Als herinnering wordt acht dagen lang een licht aangestoken. Het is een vrolijk feest waarbij ook geschenken gegeven worden.

Tradities
Kerst is altijd een bijzondere combinatie geweest van Christelijke, heidense en volkse tradities. Al in 389 AD, waarschuwde Gregorius van Nazianz (een van de Vier Vaders van de Griekse Kerk) tegen 'te uitbundig feestvieren, dansen en deuren kronen'. De Kerk had moeite met de overblijfselen van het heidense midwinter feest.

Middeleeuws
Gedurende de middeleeuwen (ca.400AD - c.1400AD) was Kerst een periode van feest en vrolijkheid. Het was vooral een wereldlijk feest met religieuze elementen.

Het Middeleeuwse Kersfeest duurde 12 dagen van Kerstavond op 24 December tot de Epifanie (in het Engels: ‘Twelfth Night') op 6 January (Driekoningen). De Epifanie komt van het Griekse woord dat 'laten zien, verschijnen' betekend en de tijd aanduidt waarin Jezus geopenbaard werd aan de wereld. Tot de 19e eeuw was de Epiphanie vaak een even groot feest als het Kerstfeest zelf.

De Kerk probeerde heidense tradities te kerstenen en populaire gewoontes kregen een Christelijke betekenis. Zo werd de hulst gekerstend door deze te zien als een symbool voor Jezus' doornenkroon. Volgens een legende waren het de takken van de hulst die door de Romeinse soldaten tot een pijnlijk kroon werden geweven en op Jezus'hoof gezet werden toen zij hem bespotten. Hulst besjes zouden wit geweest zijn maar door Jezus'bloed rood geworden zijn.
Een andere legende vertelt over een weesjongetje die bij de herders woonde toen de engelen Jezus' geboorte aankondigden. Het kind weefde een kroon van hulst voor het hoofd van de nieuwgeboren baby. Maar toen hij het geschenk aanbood, schaamde hij zich en begon te huilen. Toen gebeurde het wonder, de baby Jezus raakte de kroon aan en deze begon te schitteren en de tranen van de weesjongen werden prachtige paarse bessen.

Verbod op Kerst
Aan het begin van de Calvinistische Reformatie is er op sommige plaatsen enige tijd een verbod op het vieren van Kerst geweest. En van halverwege de 17e eeuw tot begin 18e eeuw probeerden de Puriteinen in Europa en Amerika het Kerstfeest uit te bannen. Het leven was echter sterker dan de leer.

De kerststal en het uitspelen van het kerstverhaal
Het vertellen van het kerstverhaal was een belangrijk deel van de kerstening van het Midwinterfeest. Dit wordt gedramatiseerd in het uitspelen van het kerstverhaal en gevisualiseerd in kerststallen.

Deze traditie van de kerststal gaat tenminste terug tot 400 AD toen Paus Sixtus III er een liet bouwen in Rome. In veel delen van Europa was in de 18e eeuw het vervaardigen van kerstatallen een belangrijke tak van handvaardigheid.

Kerstbomen waren een Duitse traditie, maar die verspreidde zich over de buurlanden.

Kerst in de Kerk

In de kerk wordt Kerst voorafgegaan door vier Adventszondagen. De Advent is de periode van inkeer en voorbereiding op de viering van de geboorte van de Heer. Het woord Advent komt van het Latijnse ‘adventus' en betekent ‘komst'.

Advents kransen met vier kaarsen die één voor één worden aangestoken op de vier zondagen van de Advent symboliseren het komende licht.

In de kerstnachtdienst komen ook veel mensen die niet vaak naar de kerk gaan.