 |
|
|
Joodse gebeden
- Schets
van de gebedsdienst
- Verscheidenheid
in verschillende richtingen
Deze pagina is
afgeleid van de the web site "Judaism 101" van Tracey Rich, die weer
afgeleid is van Rabbi Hayim Halevy Donin's "To Pray as a Jew: A Guide
to the Prayer Book and the Synagogue Service".
Getrouwe joden bidden
iedere dag drie keer per dag een vaststaande gebedsorde: 's avonds
(Ma'ariv), 's ochtends (Shacharit), en 's middags (Minchah). Dagelijkse
gebeden staan in een boek genaamd 'siddur', dat afgeleid is van de
Hebreeuwse stam die "orde" betekent, omdat de siddur de ordening van
de gebeden laat zien. Het is dezelfde wortel als het woord seder,
dat gebruikt wordt voor de huiselijke Paasdienst.
Het oudste vaste
dagelijkse gebed in het Jodendom is waarschijnlijk het Shema. Dit
bestaat uit Deut. 6:4-9, Deut. 11:13-21, en Num. 15:37-41. Nota Bene:
de eerste alinea geeft de opdracht over deze dingen te spreken "als
je naar bed gaat en als je opstaat." Dit gebod werd letterlijk vervuld
door het Shema tweemaa per dag te reciteren, 's ochtends en 's avonds.
De volgende belangrijke
ontwikkeling in het Joodse gebed vond plaats tijdens de Babylonische
ballingschap, 6e eeuw voor Christus. De mensen in ballingschap konden
niet deel nemen aan de offerdienst in de Tempel en daarom gebruikten
zij gebeden in plaats van de offerdienst. "Het offer van onze lippen
in plaats van stieren," zoals Hosea het zei. Mensen kwamen drie maal
daags samen om te bidden, overeenkomstig de drie dagelijkse offerceremonies.
Er was een extra gebedsdienst op de Sabbath en op bepaalde heilige
dagen, overeenkomstig de extra offers op die dagen. Sommigen suggereren
dat vromen misschien al voor de ballingschap een dergelijke praktijk
hadden ontwikkeld.
Na de ballingschap
bleef de praktijk van deze dagelijkse gebedsdiensten. In de 5e eeuw
voor Christus, maakten de Mannen van de Grote Vergadering een eenvoudig
allesomvattend gebed. Dit is het achttiengebed (Shemoneh Esrei, hetgeen
betekent "18" en betreft de 18 zegeningen die oorspronkelijk
in het gebed stonden). Het wordt ook wel Amidah genoemd (staande,
omdat men staat bij het reciterent), of Tefilah (gebed, zoals in Het
Gebed, omdat het de essentie is van alle Joodse gebed). Dit gebed
is de hoeksteen van elke Joodse dienst.
De zegeningen van
de Shemoneh Esrei kunnen verdeeld worden in 3 groepen: drie zegeningen
die G-d prijzen, dertien die een bede inhouden (vergeving, verzoening,
gezondheid, welvaart, regen op zijn tijd, het binnenhalen van de bannelingen,
etc.), en drie die dankbaarheid uitdrukken en afscheid. En dat levert
19 op!
Een van de dertien
verzoeken (gericht tegen de ketters) werd rond de 2de eeuw na Christus
toegevoegd, als antwoord op de groeiende dreiging van ketterij (vooral
Christendom), maar toen was het gebed al bekend als het achttiengebed
(Shemoneh Esrei), en die naam is gebleven, hoewel er nu 19 zegeningen
zijn.
Nog een belangrijk
deel van sommige gebedsdiensten is een lezing uit de Torah (eerste
5 boeken van de Bijbel) en de Profeten. De Torah is verdeeld in 54
delen, zodat als elk van die gedeelten een week gelezen en bestudeerd
wordt, de hele Torah in een jaar gelezen kan worden (het Joodse schrikkeljaar
is 54 weken lang; gewone jaren zijn zo'n 50 weken lang, dan worden
kortere gedeelten samengevoegd). Op verschillende momenten in de geschiedenis
werden de Joden verdrukt en werd hen niet toegestaan de Torah in het
openbaar voor te lezen, en toen werd een ruwweg corresponderend gedeelte
uit de profeten gelezen (een Haftarah genoemd). VAndaag de dag worden
zowel de Torah gedeelten als de Haftarah gedeelten gelezen. Deze worden
gelezen op Maandag, Donderdag en de Sabbath en sommige heilige dagen.
De Torah en haftarah lezingen worden uitgevoerd met grote ceremonie:
De Torah wordt plechtig de ruimte rond gedragen voor deze komt te
rusten op de bimah (verhoogde lessenaar), en het is een eer om de
gelegenheid te krijgen een zegen uit te spreken over de lezing (deze
eer wordt een aliyah genoemd).
Na het voorgaand,
het hart van de Joodse gebedsdienst, moeten nog wat andere dingen
genoemd worden. Er is een lange reeks ochtend zegeningen aan het begin
van de ochtenddienst. Sommige mensen reciteren deze thuis. Ze betreffen
veel dat te maken heeft met opstaan en de dingen die men op een dag
moet doen. Er is een deel genaamd Pesukei d'Zemira (versen van een
lied), dat veel Psalmen en hymnes omvat. Het wordt wel getypeerd als
een soort 'warming-up' voor het feitelijke gebed.
Er zijn ook een paar
gebeden met een bijzondere betekenis. De belangrijkste is de Kaddish,
waarschijnlijk het enige gebed in het Aramees, dat G-d looft. Hier
is een vertaald gedeelte:
"Moge zijn grote
Naam verheven worden en geheiligd in de wereld die Hij schiep zoals
Hij wilde. Moge Hij zijn Koningschap laten gelden in jouw leven en
in jouw dagen, en in het leven van de hele familie van Israel, snel
en spoedig. Moge ZIjn grote Naam voor eeuwig en altijd gezegend zijn.
Gezegend, geloofd, geprezen, verhoogd, ........."
Er zijn verscheidene
varianten voor verschillende momenten in de dienst. Een variant is
bedoeld voor rouwenden, waarbij de gemeente alleen de vereiste responsen
levert. Veel mensen denken dat de Kaddish een rouwgebed is omdat de
oudste zoon het een zekere tijd na het overlijden van een ouder moet
bidden, maar in feite is het veel breder dan dat. Het wordt gebeden
tussen de verschillende delen van de dienst en zorgt voor de geleding
ervan.
Nog een belangrijk
gebed is Aleinu, dat gereciteerd wordt aan het eind van elke dienst.
Het prijst G-d. Hiere is een vertaald gedeelte:
"Het is onze plicht
om de Meeste van het heelal te prijzen, om grootheid toe te schrijven
aan de Vormgever van de oerschepping, want Hij heeft ons niet gemaakt
als de naties van de landen... Daarom stellen we onze hoop op U, Adoshem
onze G-d, opdat we spoedig U machtige grootheid zullen zien... Op
die dag, zal Adoshem Een zijn en zijn Naam zal Een zijn."
Op sommige heilige
dagen wordt ook het Hallel gereciteerd, dat is Psalm 113-118.
Vele heilige dagen
hebben extra gedeelten in de liturgie.
Hier is een vereenvoudigd
overzicht van de dagelijkse diensten:
- Avonddienst (Ma'ariv)
- Shema en de
bijbehorende zegeningen en passages
- Shemoneh Esrei
- Aleinu
- Morgendienst (Shacharit)
- Morgen zegening
- Pesukei d'Zemira
- Shema en
de bijbehorende zegeningen en passages
- Shemoneh Esrei
- Hallel, als
het passend is
- Torah lezing
(Maandag, Donderdag, Vrijdag, de Sabbath en heilige dagen)
- Aleinu, Ashrei
(Psalm 145), en andere afsluitende gebeden, Psalmen en hymnes
(niet op Sabbath en op heilige dagen; dan wordt het aan het
eind van de Musaf gereciteerd)
- Extra dienst (Musaf)
(op de Sabbath en op heilige dagen; terstond na het Shacharit)
- Shemoneh Esrei
- Aleinu en
andere afsluitende gebeden, Psalmen en hymnes
- Middagdienst (Minchah)
- Ashrei (Psalm
145)
- Shemoneh Esrei
- Aleinu
Dit is gebaseerd op de
Ashkenazische dienst, maar de Sephardische dienst heeft een dergelijke
structuur. Ze gebruiken verschillende muziek en hebben varianten in
de keuze van psalmen, hymnes, en gebeden.
'Het achttiengebed - de verkorte vorm' hoofdstruktuur van het
Achttiengebed aan. (overgenomen uit Elke Morgen Nieuw, een uitgave van
de B. Folkertsma - Stichting).
Gezegend Gij, Heer onze God en God van onze vaderen. God van Abraham
en God van Izak en God van Jacob. Grote, machtige en ontzagwekkende
God, allerhoogste God, die goede weldaden verricht en het al tot zijn
bezit vormt, die de weldaden der vaderen gedenkt en de zonen van hun
zonen een verlosser brengt, terwille van zijn Naam, in liefde. Koning,
helper, bevrijder en schild.
Gij zijt machtig voor altijd, Heer, Gij doet doden leven, groot zijt
Ge in bevrijden; (die de wind laat waaien en de regen nederdalen), die
in verbondenheid het leven onderhoudt, in grote barmhartigheid doden
doet leven, vallenden steunt, zieken geneest en geboeiden losmaakt en
zijn trouw gestand doet aan hen die slapen in het stof. Wie is als Gij,
Heer van machtige daden, en wie is U gelijk, Koning, die doodt en doet
leven en bevrijding laat uitspruiten. Getrouw zijt Ge in het doen leven
van doden. Gezegend Gij Heer, die de doden doet leven.
Heilig zijt Gij en heilig is uw Naam en heiligen loven U elke dag, séla.
Gezegend zijt Gij Heer, heilige God.
Geef ons inzicht, Heer onze God, in het weten van uw wegen.
Besnijd ons hart tot ontzag voor U,
En vergeef ons,
Zodat we verlost mogen worden.
Verwijder ons van onze smarten,
En verzadig ons aan de akkers van uw land,
En verzamel ons, verstrooiden, van de vier hoeken der aarde.
Mogen de afdwalenden recht doen naar uw inzicht,
En zwaai uw handen over de afbrekers;
Mogen de rechtvaardigen zich verheugen
In de bouw van uw stad en de vestiging van uw tempel,
En in het ontspruiten van de hoorn van David uw knecht en het ontsteken
van het licht van de zoon van Isaï, uw gezalfde;
En nog vóór we spreken antwoordt Ge al. Gezegend Gij Heer,
die het gebed hoort.
Wees welwillend, Heer onze God, jegens uw volk Israël en hun gebed
- En doe de dienst terugkeren naar het binnenste van uw huis, en Israëls
vuuroffers en hun gebed en neem die in liefde welwillend aan. Moge de
dienst van uw volk steeds naar uw wil zijn, en mogen onze ogen aanschouwen
uw terugkeer naar Sion in erbarmen. Gezegend Gij Heer, die zijn Inwoning
terugvoert naar Sion.
Wij danken U, dat Gij zijt de Heer onze God en de God van onze vaderen,
voor altijd en immer. Rots van ons leven, schild van onze bevrijding,
dat zijt Gij van geslacht tot geslacht. Wij danken U en vertellen uw
lof voor ons leven dat overgegeven is in uw hand, voor onze zielen die
zijn toevertrouwd aan U, voor uw tekenen die elke dag bij ons zijn en
voor uw wonderen en goedheden te allen tijde, 's avonds, 's morgens
en 's middags. Goede, uw erbarmen houdt niet op; Barmhartige, uw weldaden
nemen geen einde; van oudsher hopen wij op U. En voor dit alles zij
uw Naam gezegend en verheven, onze Koning, steeds voor altijd en immer;
alle levenden zullen U danken, séla, en uw Naam in waarheid loven.
God, onze bevrijding en onze hulp, séla. Gezegend Gij Heer, Goede
is uw Naam en het is heerlijk U te danken.
Stel vrede, goedheid en zegen, genade, verbondenheid en erbarmen over
ons en over heel uw volk Israël. Zegen, onze Vader, ons allen als
één in het licht van uw aangezicht, want in het licht
van uw aangezicht hebt Ge ons gegeven, Heer onze God, de Tora des levens
en de liefde der verbondenheid, gerechtigheid en zegen, erbarmen en
leven en vrede. En goed is het in uw ogen uw volk Israël te zegenen
te allen tijde, elk uur, met uw vrede. Gezegend Gij Heer, die zijn volk
Israël zegent met vrede.
BACK
TO TOP
Het bovenstaand is afkomstig
uit het Orthodoxe gebedenboek. De liberale dienst is wel veel korter
maar volgt dezelfde structuur en bevat korte versies van de gebeden
met een paar veelbetekenende vveranderingen in inhoud (bij voorbeeld
in een van de zegeningen van de Shemoneh Esrei wordt G-d geprezen die
allen het leven geeft in plaats van G-d die "leven geeft aan de doden",
omdat de opstanding uit de doden niet onderschreven wordt). De Conservatieve
versie lijkt veel op de Orthodox versie, en bevat slechts kleine varianten
in de inhoud van de gebeden (vergelijkbaar met de liberale varianten).
Er zijn enige veelbetekenende verschillen in de manier waarop de dienst
gehouden wordt in de verschillende richtingen:
- In de Orthodoxe
diensten zitten de vrouwen en de mannen gescheiden; bij de liberalen
en de conservatieven zitten mannen en vrouwen samen.
- In Orthodox diensten
en meestal ook in Conservatieve diensten, wordt de hele dienst in
het Hebreeuws gehouden. In Liberale synagoges wort zowel Hebreeuws
als de volkstaal gebruikt.
- In Orthodoxe synagoges
heeft de leider van de dienst zijn rug naar de gemeente en bidt
met het gezicht in dezelfde richting als de gemeente, in Conservatieve
en Liberale synagoges staat de leider van de dienst met zijn gezicht
naar de gemeente toe.
- Conservatieve en
Liberale synagoges hebben een strakke structuur: iedereen verschijnt
tegelijkertijd en vertrekt tegelijkertijd en doet alles tegelijkertijd;
Orthodoxe synagoges vertonen een ongeorganiseerd beeld, iedereen
doet alles in zijn eigen tempo. De oude typering 'jodenkerk' als
uitdrukking voor chaos betreft deze praktijk. (Ook
het Christendom kent zo'n vorm waarin verschillende mensen verschillende
dingen tegelijkertijd doen, de Thomasviering)
BACK TO
TOP
|
|
|
LITURGIE
&CETERA 
