NOEME WILLEM
VISSER Wie en Waarom

Liturgie LITURGIEK Liturgiek TVG Liturgiegeschiedenis Joods Vroeg Christelijk Oosters Orthodox Westers Katholiek Protestants

HYMNOLOGIE Geschiedenis van de Hymnodie Oud Joodse Hymnodie Vroeg Christelijke Hymnodie Griekse Hymnodie tot 900AD Latijnse Hymnodie Lutherse Hymnodie Calvinistische (Franse) Psalmodie Nederlandse Gemeentezang na de Reformatie Engelse Hymnodie Muziekgeschiedenis

Protestantse Liturgie

Waarom schafte de Reformatie te veel af?

In zijn boek, The Shape of the Liturgy, gaat Gregory Dix in op wat deze 'beeldenstorm' veroorzaakte, hij ziet de oorzaak in het samengaan van Protestantisme en Puritanisme. Hij wijst erop dat de Heer nooit de Tempeldienst veroordeeld heeft, dat de eerste Christenen daaraan meededen, en dat tweede eeuwse Christenen het nog steeds natuurlijk vonden om over de Eucharistie te denken in termen van de tempeldienst.

"De waarheid is dat de kruistocht van de Engelse puriteinen tegen alle vormen van zinnelijke schoonheid in de eredienst meer effect heeft gehad dan we ons realizeren op ons beeld van de eredienst van de vroege Kerk. Het verbaast ons te ontdekken dat die kerk de puriteinse erediensttheorie niet deelde wat betreft gemeenschappelijke eredienst. Geen klein deel van onze liturgische moeilijkheden in de Kerk van Engeland komt voort uit de verwarring van twee dingen: Protestantisme, een puur doctrinale beweging uit de zestiende eeuw, beperkt tot het Westerse Christendom en nauw verwant aan zekere doctrinaire aspecten van het vijftiende eeuwse Westerse Katholicisme, waar het direct uit voortkomt door zowel ontwikkeling als reactie; en Puritanisme dat een algemene theorie is over eredienst, niet specifiek protestant of zelfs beperkt tot Christenen van enige denominatie. Het is de theory waarop alle Islamitische eredienst is gebaseerd. De theorie werd goed onder woorden gebracht door de Romeinse dichter Persius en de heidense filosoof Seneca in de eerste eeuw, en ze borduren alleen maar voort op theses afkomstig van Griekse filosofische auteurs zo ver terug als de zevende eeuw voor Christus. In het kort, de puriteinse theorie is dat eredienst een puur mentale activiteit is, uit te voeren door een strict psychologische 'aaandacht' voor een subjectieve emotionele of spirituele ervaring. Voor de puritein is dit der kern van de eredienst en alle externe dingen die van deze strict mentale activiteit zouden kunnen afleiden hebben geen recht van bestaan. Op zijn best worden ze met tegenzin en verdenking toegelaten, en alleen inzoverre de praktijk laat zien dat de de 'gevoelde' religieuze ervaring of emotie stimuleren. Het grootste gebrek is de tendens tot 'verbalisme', te veronderstellen dat alleen woorden de eredienst kunnen uitdrukken of stimuleren. Tegenover deze puriteinse theory van de eredienst staat een andere, het 'ceremoniele' idee van de eredienst, wwaarvan het basisprincipe is dat eredienst op zich niet een puur intellectuele en affectieve zaak is, maar een zaak waarin de hele mens, lichaam en ziel, zijn esthetische en intellectuele vermogens en zijn wil voluit deel moeten nemen. Dit idee beschouwt eredienst als een 'hhandeling' evenzeer als een 'ervaring'. Het toevallige verbond van protestantse leer en puriteinse theorie van de eredienst in de zestiende eeuw lag misschien voor de hand en was in England zo innig als elders. Maar dit verbond was niet onvermijdelijk. De vroege Cisterciensen waren diep puriteins maar ze waren nooit protestant. Het grondige Protestantisme van de Zweedse Lutheranen, met hun gewaden en kaarsen en crucifixen is nooit puriteins geweest.

"Het puriteinse idee van eredienst kan op zich juist of onjuist zijn. Maar historisch gezien moeten we het feit onder ogen zien dat er in de oudheid weinig te vinden is dat aanduidt dat het idee enige aantrekkingskracht had voor Christenen." [1]

TERUG NAAR BOVEN