NOEME WILLEM
VISSER Wie en Waarom

Liturgie LITURGIEK Liturgiek TVG Liturgiegeschiedenis Joods Vroeg Christelijk Oosters Orthodox Westers Katholiek Protestants

HYMNOLOGIE Geschiedenis van de Hymnodie Oud Joodse Hymnodie Vroeg Christelijke Hymnodie Griekse Hymnodie tot 900AD Latijnse Hymnodie Lutherse Hymnodie Calvinistische (Franse) Psalmodie Nederlandse Gemeentezang na de Reformatie Engelse Hymnodie Muziekgeschiedenis

Verloop van de Dienst van Schrift en Tafel volgens Dienstboek 1, een proeve Orde A

De liturgie van de Dienst van Schrift en Tafel verloopt volgens de Oudkerkelijke traditie die alle Christelijke kerken gemeen hebben. De meeste Westerse Christelijke kerken hebben zich geherorienteerd op de oerbronnen van de liturgie in een Liturgische Beweging. Daarom lijken de hedendaagse vieringen van Schrift en Tafel qua structuur sprekend op elkaar en wordt wel gesproken van de Oecumenische Orde. IN 1982 bereikte de oecumenische toenadering een voorlopig hoogtepunt met de unanieme convergentietekst over Baptism, Eucharist, and Ministry (BEM), ook wel het Lima Rapport genoemd. Deze inhoudelijke toenadering wordt wel gezien als de inhoudelijke onderbouwing van de Oecumenische orde.

De oecumenische orde bestaat uit twee grote delen die een wezenlijke eenheid vormen:
- de samenkomst rond de Heilige Schrift: de dienst van het woord, met de lezingen, de preek en de voorbeden;
- de Maaltijd van de Heer (traditionele benaming: eucharistie=dankzegging) met een dankgebed over brood en wijn, de instellingswoorden en de communie.



INTREDE

Psalm of intredelied

De cursieve teksten worden gesproken door de voorganger, de vetgedrukte teksten door de gemeente.

BEGROETING

De gelovigen komen samen, en de voorganger met zijn misdienaars gaan naar het avondmaalstafel. Als teken van eerbied buigt de voorganger voor het avondmaalstafel en kust het. Eventueel wordt het avondmaalstafel bewierrookt. Vervolgens maakt iedereen een kruisteken:
In de naam van de Vader, de Zoon en de heilige Geest.
Amen.

Het is het teken, dat de gelovigen zich verzamelen, met Christus als onzichtbare aanwezige. Een moment om je hart te openen voor God. Als vertegenwoordiger van hem gaat de voorganger of bisschop voor. De voorganger begroet alle aanwezigen, bijvoorbeeld met de teksten:

De genade van de Heer Jezus Christus, de liefde van God en de gemeenschap van de heilige Geest zij met u allen.
En met uw geest..

De Heer zij met u. En met uw geest..

De Heer zal bij u zijn. De Heer zal u bewaren

De kern van de viering draait daarom: de Heer komt in het midden van de kerkgemeenschap. Na de begroeting volgt een korte inleiding. Dit kan bijvoorbeeld een inleiding zijn over de viering, over de dag van de viering of over een heilige die die dag wordt vereerd. Het is niet onbelangrijk om de H. Mis voor te bereiden. Dat is wat de begroeting en inleiding dan ook beoogt.

SCHULDBELIJDENIS EN KYRIE

Het is belangrijk om zonde te vermijden. Met de schuldbelijdenis of het Kyrie wordt de vergeving van de zonden afgesmeekt ten overstaan van de gemeenschap:

Ik belijd voor de almachtige God,
en voor u allen,
dat ik gezondigd heb in woord en gedachte,
in doen en laten,
door mijn schuld, door mijn schuld, door mijn grote schuld
Daarom smeek ik de heilige Maria, altijd maagd
alle engelen en heiligen
en u, broeders en zusters
voor mij te bidden tot de Heer, onze God.

De voorganger sluit af met een gebed om vergeving:

Moge de almachtige God zich over ons ontfermen, onze zonden vergeven en ons geleiden tot het eeuwig leven. Amen.
Dan volgt het Kyrie:
Heer, ontferm u over ons. Heer, ontferm u over ons
Christus, ontferm u over ons. Christus, ontferm u over ons.
Heer, ontferm u over ons. Heer, ontferm u over ons.

GLORIA EN OPENINGSGEBED

Op de momenten, dat de liturgie dat voorschrijft, wordt de lofzang Gloria gezongen. Het is een dankgebed aan God. In de advent en veertigdagentijd, als periode van inkeer, wordt het Gloria niet gezongen of gezegd. Eer aan God in den hoge,
en vrede op aarde aan de mensen die Hij liefheeft
Wij loven U.
Wij prijzen en aanbidden U
Wij verheerlijken U en zeggen U dank voor uw grote heerlijkheid
Heer God, hemelse Koning,
God, almachtige Vader
Heer, eniggeboren Zoon, Jezus Christus
Heer God, Lam Gods, Zoon van de Vader
Gij die wegneemt de zonden der wereld, ontferm U over ons
Gij die wegneemt de zonde der wereld, aanvaard ons gebed
Gij die zit aan de rechterhand van de Vader, ontferm U over ons
Want Gij alleen zijt de Heilige
Gij alleen de Heer
Gij alleen de Allerhoogste: Jezus Christus
met de heilige Geest in de heerlijkheid van God de Vader.
Amen.

Direct daarop volgt een moment voor gebed in stilte, vervolgt door het openingsgebed van de voorganger. Laat ons bidden. Gebedstekst.
Amen.

DIENST VAN HET WOORD: Bijbel, psalmen, homilie, geloofsbelijdenis en voorbeden

De liturgie van het woord, ookwel dienst van het woord, spreekt God tot de gelovigen door lezingen uit de heilige Schrift. Op zondagen zijn er drie lezingen, doordeweeks meestal twee (tenzij er een bijzondere viering, feest of gedachtenis plaatsvindt). De eerste lezing is uit het Oude Testament of - in de Paastijd - uit de Handelingen van de apostelen. Daarna volgt een psalmtekst of lied en volgt een tweede lezing. De derde lezing is een tekst uit één van de vier evangeliën van het Nieuwe Testament. De eerste en tweede lezing wordt voorgedragen door een lector, de evangelietekst door een diaken of voorganger. Om zoveel mogelijk van de heilige Schrift te kunnen overwegen, is een driejarige cyclus bedacht.

EVANGELIE
Voor de tekst van de evangelie, gaat iedereen staan en heft het 'Alleluia' aan (behalve in de vastentijd).
De voorganger leidt het evangelie in:
De Heer zal bij u zijn
De Heer zal u bewaren Of:
De Heer zij met u.
En met uw geest. Uit het heilig evangelie van onze Heer Jezus Christus volgens... Lof zij U Christus. Iedere lezing wordt afgesloten met de tekst:
Zo spreekt de Heer.
Wij danken God.

HOMILIE

Vervolgens volgt de homilie, of overweging, door de voorganger. Het omvat vaak een verklaring van de lezingen of de liturgie van dat moment en geeft een verdieping op het mysterie van de Eucharistie, het christelijk geloof en/of hedendaagse vraagstukken uit het leven van alledag.

GELOOFSBELIJDENIS

Op zondagen en hoogfeesten wordt na de lezingen staande de geloofsbelijdenis gezegd of gezongen:

Ik geloof in God, de almachtige Vader,
Schepper van hemel en aarde.
En in Jezus Christus, zijn enige Zoon, onze Heer,
die ontvangen is van de heilige Geest,
geboren uit de maagd Maria
die geleden heeft onder Pontius Pilatus,
is gekruisigd, gestorven en begraven,
die nedergedaald is ter helle,
de derde dag verrezen uit de doden,
die opgestegen is ten hemel,
zit aan de rechterhand van God, de almachtige Vader,
vandaar zal Hij komen oordelen
de levenden en de doden.
Ik geloof in de heilige Geest,
de heilige katholieke kerk,
de gemeenschap van de heiligen;
de vergeving van de zonden;
de verrijzenis van het lichaam;
en het eeuwig leven. Amen.

VOORBEDEN

Daarna leidt de voorganger of lector de voorbede(n) in. De voorbeden zijn gebedsteksten, waarin de gelovigen tot God bidden voor de noden van de kerk, (leden van) de geloofsgemeenschap, de maatschappij of de wereld. Bijvoorbeeld:
Voor de vrede in de wereld, dat oorlog en geweld moge afnemen.
Heer, onze God, wij bidden U, verhoor ons.

DIENST VAN DE TAFEL

De Eucharistie, of dienst van de tafel of dienst van het Brood, heeft drie momenten:

Bereiding van de gaven
Eucharistisch hooggebed
Communiedienst
Alle drie hebben een duidelijke verwijzing naar het wezen van de Eucharistie, door Jezus tijdens het laatste Avondmaal ingesteld.

BEREIDING VAN DE GAVEN

De gaven van brood worden als eerste naar het avondmaalstafel gebracht. De voorganger biedt deze aan God aan:
Gezegend zijt Gij, God, Heer van al wat leeft.
Uit uw milde hand hebben wij het brood ontvangen.
Aan U dragen wij op de vrucht van de aarde, het werk van onze handen.
Maak het voor ons tot brood van eeuwig leven.
Gezegend zijt Gij, God in alle eeuwen.

Vervolgens worden wijn en water naar het avondmaalstafel gebracht en bidt de voorganger (in stilte): Water en wijn worden één. Gij deelt ons mens-zijn en neemt ons op in uw goddelijk leven.
De voorganger biedt de kelk aan God aan, met de woorden: Gezegend zijt Gij, God, Heer van al wat leeft.
Uit uw milde hand hebben wij de beker ontvangen.
Aan U dragen wij op de vrucht van de wijngaard, het werk van onze handen.
Maakt het voor ons tot bron van eeuwig leven.
Gezegend zijt Gij, God in alle eeuwen.

Gebogen bidt de voorganger in stilte: In het besef van onze onmacht en onze schuld, vragen wij dat onze offerande voor U aanvaardbaar wordt en wij genade vinden in uw ogen.. Daarna reinigt de voorganger zijn handen en bidt in stilte: Neem alle schuld van ons af, Heer, maak ons vrij van ongerechtigheid. Hierna zegt de voorganger: Bidt, broeders en zusters, dat mijn en uw offer aanvaard kan worden door God, de almachtige Vader.
Moge de Heer het offer uit uw handen aannemen, tot lof en eer van zijn Naam, tot welzijn van ons en van heel zijn heilige kerk.

GEBED OVER DE GAVEN

Daarna wordt in het gebed over de gaven het bidden samengevat door de voorganger, met de intentie dat de Heer de gaven aanvaardt, en ze zou voltooien tot Lichaam en Bloed van Christus en tot levende offergave van Hem.

EUCHARISTISCH GEBED

Wat volgt is het tweede element van de Eucharistie: het Eucharistisch hooggebed. Het is een uitbreiding van de tafelzegen van Jezus tijdens het laatste Avondmaal.

De inleiding luidt:
De Heer zij met u. En met uw geest..

De Heer zal bij u zijn. De Heer zal u bewaren

Verheft uw hart
Wij zijn met ons hart bij de Heer.
Brengen wij dank aan de Heer, onze God.
Hij is onze dankbaarheid waardig.

PREFATIE EN HEILIG

Vervolgens het eerste deel van het hooggebed: de prefatie, die kan wisselen.

Deze wordt afgesloten met het Heilig:
Heilig, heilig, heilig, de Heer, de God der hemelse machten.
Vol zijn hemel en aarde van uw heerlijkheid.
Hosanna in den hoge.
Gezegend Hij die komt in de naam des Heren.
Hosanna in den hoge.

INSTELLINGSWOORDEN

In het midden van het dankgebed, komt het instellingsverhaal van de laatste Avondmaal.

Rond deze woorden en het uitvoeren ervan wordt de werkelijke tegenwoordigheid van Christus beleefd. Deze tegenwoordigheid wordt 'werkelijk' genoemd, niet bij wijze van uitsluiting, alsof de andere vormen van tegenwoordigheid niet 'werkelijk' waren, maar bij wijze van uitnemendheid, omdat zij wezenlijk is, en omdat door haar de gehele Christus, God en mens, tegenwoordig wordt gesteld.

NEEMT EN EET HIERVAN, GIJ ALLEN,
WANT DIT IS MIJN LICHAAM DAT VOOR U WORDT GEGEVEN
NEEMT DEZE BEKER EN DRINKT HIER ALLEN UIT, WANT DIT IS DE BEKER VAN HET NIEUWE, ALTIJDDURENDE VERBOND
DIT IS MIJN BLOED, DAT VOOR U EN VOOR ALLE MENSEN WORDT VERGOTEN TOT VERGEVING VAN DE ZONDEN
BLIJFT DIT DOEN OM MIJ TE GEDENKEN.

Het is de viering van de Aanwezige Heer: Christus is werkelijk in ons midden.

ACCLAMATIE

Direct volgend op de consecratie, nodigt de voorganger de gelovigen uit voor de acclamatie:

Verkondigen wij het mysterie van het geloof.
Heer Jezus, wij verkondigen uw dood en wij belijden tot Gij wederkeert, dat Gij verrezen zijt.

Of:
Als wij dat eten van dit brood en drinken uit deze beker, verkondigen wij de dood des Heren totdat Hij komt.

EPICLESE

Het kernstuk van het eucharistisch gebed begon met de eerste epiclese, vervolgens de consecreatie en acclamatie en wordt afgerond in de tweede epiclese. Enige voorbeelden:

Zo delen wij in het Lichaam en Bloed van Christus en smeken U dat wij door de heilige Geest worden vergaderd tot één enige kudde.

Of:
Zend nu, Vader, de Trooster en Helper in ons midden, uw heilige Geest. Wek de gezindheid van Jezus Christus in ons hart. Sterk ons vertrouwen, verruim onze liefde. Raak ons met het vuur van uw Geest en breng ons elkaar nabij.

ONZE VADER

Het Onze Vader, dat hierop volgt, wordt staande uitgesproken, gevolgd door het gebed om vrede en de wens om de vrede aan elkaar door te geven.
Aangespoord door een gebod van de Heer en door zijn goddelijk woord onderricht, durven wij zeggen:
Onze Vader, die in de hemel zijt
Uw naam worde geheiligd, uw rijk kome,
uw wil geschiede, op aarde zoals in de hemel
Geef ons heden ons dagelijks brood
en vergeef ons onze schuld, zoals ook wij aan anderen hun schuld vergeven
En leidt ons niet in bekoring, maar verlos ons van het kwade.

Want van U is het koninkrijk en de kracht en de heerlijkheid in eeuwigheid. Amen.

VREDESWENS

Heer Jezus Christus, Gij hebt aan uw apostelen gezegd: 'Vrede laat Ik u, mijn vrede geef Ik u;
Let niet op onze zonden, maar op het geloof van uw kerk; vervul uw belofte
Geef vrede in uw naam en maak ons één. Gij die leeft in eeuwigheid.
Amen.
De vrede des Heren zij altijd met u
En met uw geest.

BREKING VAN HET BROOD

Daarna volgt de breking van het brood. Tijdens de broodbreking wordt het Lam Gods gezongen of gezegd: Lam Gods, dat wegneemt de zonder der wereld, ontferm U over ons.
Lam Gods, dat wegneemt de zonder der wereld, ontferm U over ons.
Lam Gods, dat wegneemt de zonder der wereld, geef ons de vrede.

De voorganger zegt zoals de centurio in Kafarnaüm (Mt. 8,8):
Heer, ik ben niet waardig dat Gij tot mij komt
maar spreek en ik zal gezond worden.

COMMUNIE

DANKGEBED

SLOTWOORD

De eigenlijke eucharistie is ten einde. Aan het einde van de dienst is ruimte om een slotwoord en mededelingen te doen. De voorganger zegent iedere aanwezige met een laatste kruisteken:
Zegene u de almachtige God, Vader, Zoon en heilige Geest.
Amen.
Gaat nu allen heen.
Wij danken God.

De voorganger verlaat het avondmaalstafel en de kerkruimte. De aanwezigen wachten totdat de voorganger de kerk heeft verlaten. Met de slotwoorden is de mis over. Het is tegelijkertijd een samenvatting van de viering: Eucharistie betekent dankzegging.