 |
| |
Collage van kruiswoorden en ikonen I.
Lucas 23: 26 Toen Jezus werd weggeleid, hielden de soldaten een zekere Simon van
Cyrene aan, die net de stad binnenkwam. Ze legden het kruis op zijn rug en lieten
het hem achter Jezus aan dragen.
33 Aangekomen bij de plek die de Schedelplaats
heet, werd hij gekruisigd, samen met de twee misdadigers, de een rechts van hem,
de ander links. 34 Jezus zei: ‘Vader, vergeef hun, want ze weten niet wat
ze doen.' Gedicht (Ria Borkent)
 1
Simon heeft het kruis gedragen
want ze dwongen hem ertoe
op de via dolorosa,
Jezus was misschien te moe.
Wie zijn minste broeder helpt,
draagt het
kruis voor Jezus zelf.
De soldaten hebben Jezus
aan het hout gehangen
toen,
Vader, wil het hun vergeven,
die niet weten wat ze doen.
Iedereen
telt mee op weg naar Pasen,
veertig dagen om je te verbazen,
wij vertellen
over pijn, verdriet en hoop
over leven, sterker dan de dood. Ikoon bij
‘Iedereen telt mee op weg naar Pasen" Alle Heiligen, Griekenland, rond
1700
65 x 52 cm
Allerheiligen-ikonen tonen duidelijke overeenkomsten
met de voorstelling van het Laatste Oordeel. De compositie is nagenoeg dezelfde,
met als belangrijkste verschil dat de taferelen die de hel en de verdoemden uitbeelden
zijn weggelaten. Centraal troont Christus als Albeheerser in een aureool, geflankeerd
door de Moeder Gods en Johannes en omgeven door de vier evangelisten-
symbolen.
Boven Christus zweven de engelenkoren. Twee engelen houden het kruis en de andere
lijdensattributen op. Onder Christus staan Adam en Eva aan weerszijden van de
lege troon met daarop het boek. De heiligen links en rechts representeren de voorvaderen,
profeten, apostelen,
hierarchen, monniken, asketen en martelaren. Dit alles
is gevat in een grote, met sterren bezaaide, blauw gekleurde aureool. Helemaal
onderaan in de hoeken van de ikoon tronen de voor-vaderen Abraham en Jacob in
het paradijs. In hun schoot rusten de zielen der rechtvaardigen. De goede moordenaar
staat tussen hen in. Links en rechts boven in de hoeken zijn de profeten Daniel
en Salomon voorgesteld. II. Johannes 19:25-27
25 Bij het kruis van
Jezus stonden zijn moeder met haar zuster, Maria, de vrouw van Klopas, en Maria
uit Magdala. 26 Toen Jezus zijn moeder zag staan, en bij haar de leerling van
wie hij veel hield, zei hij tegen zijn moeder: ‘Dat is uw zoon,' 27 en daarna
tegen de leerling: ‘Dat is je moeder.' Vanaf dat moment nam die leerling
haar bij zich in huis. Gedicht
 2.
Bij het kruis staat ook Maria en zij ziet hoe Jezus lijdt.
Pijnlijker dan
barensweeen is het zwaard dat haar doorsnijdt.
Met Johannes staat zij daar,
Jezus geeft hen aan elkaar:
vrouw uw zoon en zoon uw moeder.
Liefde wijst
een nieuwe koers.
Wie de wil doen van mijn Vader zijn mijn zussen en mijn broers.
Ikoon bij moeder en zoon: Kruisiging van Christus
Noord-Rusland, tweede
helft 16de eeuw 63 x 44 cm
Met als achtergrond de stadsmuur van Jerusalem,
hangt Christus, slechts gekleed in een witte lendendoek, aan het kruis op de berg
Golgotha. De vorm van het kruis, met de schuine dwarsbalk voor de voeten, is typisch
orthodox. Links staan de Moeder Gods en Maria Magdalena, rechts de apostel Johannes
en de Romeinse honderdman Longinus. Aan de voet van het kruis ligt de schedel
van Adam. Volgens de legende zou Christus gekruisigd zijn op de plek waar
Adam was begraven. Christus is de tweede Adam, die de mensheid bevrijdt van de
zonde, waarin zij door de eerste Adam gestort is.
De ikoon was oorspronkelijk
onderdeel van de feestdagenrij van een ikonostase (ikonenwand), de afsluiting
van het heiligdom in een Oosters-Orthodoxe kerk III.Lucas 23:39-43
39 Een van de gekruisigde misdadigers zei spottend tegen hem: ‘Jij bent toch
de messias? Red jezelf dan en ons erbij!' 40 Maar de ander wees hem terecht met
de woorden: ‘Heb jij dan zelfs geen ontzag voor God nu je dezelfde straf
ondergaat? 41 Wij hebben onze straf verdiend en worden beloond naar onze daden.
Maar die man heeft niets onwettigs gedaan.' 42 En hij zei: ‘Jezus, denk aan
mij wanneer u in uw koninkrijk komt.' 43 Jezus antwoordde: ‘Ik verzeker je:
nog vandaag zul je met mij in het paradijs zijn.'
Gedicht
 3.
Jezus hangt er in het midden als een boevenkon:ing bij,
een bespot hem, een
gaat bidden: Jezus, vraagt hij, denk aan mij.
Heer, u bracht vanaf bet kruis
eerst een crimineel naar huis.
Mensen kunnen zich verkijken bij de poorten
van de dood,
maar u laat het paradijs zien aan een mens die bidt in nood.
Ikoon: De Goede Moordenaar Rusland, Vologda, midden 17de eeuw Afkomstig
uit een bisschopswoning 167 x 61,5 cm
Een van de twee mannen die tegelijk
met Christus werd
gekruisigd, bekeerde zich hangend aan her kruis, vlak voor
zijn dood. Christus zei hem: `Voorwaar ik zeg u; vandaag nog zult gij met mij
zijn in her paradijs' (Lucas 23:43). Op de ikoon bevindt de `goede moordenaar'
zich in het paradijs, dat wordt aangeduid door de bloemmotieven op de achtergrond.
Hij is halfnaakt en draagt een witte broek. In zijn handen draagt hij her kruis
waaraan Christus is gestorven, als teken van de overwinning op de dood. IV.
Matteüs 27:45-46;51; 54
45 Rond het middaguur viel er duisternis over
het hele land, die drie uur aanhield. 46 Aan het einde daarvan, in het negende
uur, gaf Jezus een schreeuw en riep luid: ‘Eli, Eli, lema sabachtani?' Dat
wil zeggen: ‘Mijn God, mijn God, waarom hebt u mij verlaten?'
51 Op
dat moment scheurde in de tempel het voorhangsel van boven tot onder in tweeën,
en de aarde beefde en de rotsen spleten.
54 Toen de centurio en degenen die
met hem Jezus bewaakten de aardbeving voelden en merkten wat er gebeurde, werden
ze door een hevige angst overvallen en zeiden: ‘Hij was werkelijk Gods Zoon.'
Gedicht
 4.
Hoelang blijft de hemel zwijgen?
God verduistert nu de zon,
Jezus kan
geen licht meer krijgen
van omhoog, mijn God, waarom?
Hoor zijn uitgerekte
klacht
in die middag, in die nacht:
waarom hebt u mij verlaten?
Als hij sterft vergaat de spot,
trilt de aarde, trilt de hoofdman:
echt,
hij was een zoon van God. Contrast Ikoon De verheffing van Jezus: Transfiguratie
op de Berg Thabor Rusland, Vologda, tweede helft 16de eeuw Alkomstig uit de kerk
van de Verrijzenis van Christus van het gouvernement van Vologda 101,2 x 89,6
cm
De gedaanteverwisseling is hier zonder overbodige details weergegeven.
Christus, geflankeerd door Elia en Mozes, wordt omstraald door het goddelijke
licht. Op de voorgrond deinsen de apostelen Petrus, Johannes en Jacob hevig geschrokken
terug.
Aardig detail is dat de schilder ook de berg waarop Christus staat
een lichte tint heeft gegeven, om zo het effect van her goddelijke schijnsel te
benadrukken. V. Matteus 26:20 Toen de avond was gevallen, lag hij samen
met de twaalf aan voor de maaltijd. 21 Onder het eten zei hij tegen hen: ‘Ik
verzeker jullie: een van jullie zal mij uitleveren.'
Johannes 19:28
28
Toen wist Jezus dat alles was volbracht, en om de Schrift geheel in vervulling
te laten gaan zei hij: ‘Ik heb dorst.'
Gedicht
 5.
Vrienden aten aan zijn tafel en verdwenen een voor een,
Judas heeft de Heer
verraden, de Messias leed alleen.
Zonder vrienden, zonder ons - uren dorst
en zure spons.
Levend water, blijf maar stromen ook al schenken zij azijn,
daarom toch bent u gekomen, dat de Schrift vervuld zou zijn. Prefiguratie
Ikoon: Vader Zoon en Geest samen. Oud-testamentische Triniteit. Rusland, Andrej
Roebljov ca. 1411.
De voorstelling van de Oud-testamentische Triniteit is
gebaseerd op het verhaal van de Gastvrijheid ofwel de Philoxenie van Abraham (Genesis
18:1-16). Bij de eik van Mamre werden Abraham en zijn vrouw Sara bezocht door
drie identieke mannen, die hen de geboorte van een zoon, Izaak, voorspelden. Het
gastmaal dat de mannen werd aangeboden, wordt gezien als een prefiguratie van
de eucharistie. De drie mannen worden, in de gedaante van engelen, als een manifestatie
van de Triniteit geinterpreteerd. Op de ikoon zitten drie engelen rond een gedekte
tafel, met op de achtergrond de eik van Mamre en links het huis van Abraham. VI.
Matteus 26:20-22 Johannes 19:28
20 Toen de avond was gevallen, lag hij samen
met de twaalf aan voor de maaltijd. 21 Onder het eten zei hij tegen hen: ‘Ik
verzeker jullie: een van jullie zal mij uitleveren.' 22 Dit bedroefde hen zeer,
en de een na de ander vroegen ze hem: ‘Ik toch niet, Heer?'
28 Toen wist
Jezus dat alles was volbracht, en om de Schrift geheel in vervulling te laten
gaan zei hij: ‘Ik heb dorst.'
Gedicht
 6.
Hoor ik ook bij Jezus Christus?
Petrus zei: ik ken hem niet,
hij verloochende
de meester,
tot een haan hem wakker riep.
Heer, ik ben soms net zo bang,
als ik wankel, red me dan.
Want uw liefde is genade,
morgenlicht
hij diepe nacht,
redding voor verloren mensen
uitgeroepen: 't is volbracht.
Ikoon: Voetwassing van Petrus
Rusland, Moskou, begin 16de eeuw
Afkomstig uit het Kornilijevo-Komelski-klooster in het
gouvernement van Vologda
82,4 x 59,8 cm
Christus heeft een linnen doek om zijn middel. Voor hem staat
een wasbekken met water. In een halve cirkel zitten de twaalf apostelen tegenover
hem. Enkelen zijn hun sandalen aan het uittrekken. Het moment vlak na het protest
van Petrus wordt hier getoond.
De apostel is in gedachten verzonken, terwijl
Christus hem de voeten wast. De haan links op de zuil verwijst naar de voorspelling
van Christus, dat Petrus hem drie keer zou verloochenen, voordat de haan had gekraaid.
De compositie is doordacht en harmonieus. De houdingen van de figuren zijn elegant
en het kleurenschema is afgewogen, waardoor de ikonen een ingetogen, poetische
steer ademen. VII. Lucas 23:46
46 En Jezus riep met luide stem: ‘Vader,
in uw handen leg ik mijn geest.' Toen hij dat gezegd had, blies hij de laatste
adem uit.
Gedicht
 7.
Luid riep Jezus: in uw handen,
Vader, leg ik nu mijn geest.
Jezus doet
zijn eigen psalmen
als hij zo zich overgeeft.
God heeft hem zijn loon
beloofd,
daarom buigt hij nu zijn hoofd.
Heer, uw sterven was een offer,
uw onschuldig bloed voor mij -
Goede Vrijdag, Paasbelofte,
door
uw leven leven wij.
Icoon van de kruisafneming
Laat vijftiende eeuw.
Noordelijke school. Voorheen in de Ostroukhov-collectie, nu in het Tretiakovmuseum,
Moskou.
Hier is het moment afgebeeld waarop Maria, ]ozef, Nicodemus en Johannes
het lichaam van de Verlosser van het kruis nemen, terwijl Maria Magdalena en Maria
van Egypte er rouwend naast staan.
De stijl van de icoon, vooral de verlenging
van de figuren, de kleine hoofden, handen en voeten, de anatomische details en
de eigentijdse details van het gebouw op de achtergrond zijn allemaal van het
eind van de vijftiende eeuw, maar de eenvoud van de presentatie en het ontbreken
van onnodige details wijzen op een vroeger tijdstip. De schilder was duidelijk
niet geinteresseerd in onbelangrijke details en hoewel het gebouw eigentijds van
vorm is, is het op een vrij mechanische wijze weergegeven. De aandacht van de
kunstenaar was geconcentreerd op de menselijke figuren en het dramatische van
het afgebeelde tafereel. Hij heeft de rechtstreekse tnanier van presenteren gebruikt
die kenmerkend is voor een vroegere periode en die een onmiddellijke en diepe
indruk maakt. Hij was tegelijkertijd een meester op het gebied van de compositie.
De harde horizontale lijnen van her kruis worden geaccentueerd door de lijnen
van het gebouw daaronder en het effect wordt nog versterkt door de schuine lijn
van de onwaarschijnlijk geplaatste ladder. Het opvallendst is echter het bijzondere
gevoel voor het lineaire ritme, dat samen met het delicate gebruik van de gebogen
lijn het schilderij een geheel eigen karakter geeft. VIII. Johannes 19:30
Nadat Jezus ervan gedronken had zei hij: ‘Het is volbracht.' Hij boog zijn
hoofd en gaf de geest. Gedicht
 8.
In de graftuin bloeit het leven,
keren bloemen hun gezicht
met Maria
Magdalena
naar de Heer, het hemels licht.
Toen bet oog ontroostbaar was,
riep de Heer haar - en zij zag.
Opgestane, die Maria
hebt geroepen
bij haar naam,
wij geloven wat gezien is:
onze Heer is opgestaan. Ikoon
Anastasis met de Passiecyclus Rusland, Vologda, 1692, door Jermolaj en Jakov Sergejev,
Pjotr Savin en Semjon Karpov Afkomstig uit de Johannes de Theoloog-kerk te Vologda
109 x 87 cm Rondom een uitgebreide voorstelling van de Verrijzenis en de
Nederdaling ter Helle is in vierentwintig randtaferelen de passiecyclus uitgebeeld.
1) Laatste avondmaal met de voetwassing
2) Vertrek naar de Olijfberg
3) De verzekering van Petrus
4) Christus bidt op de Olijfberg tot God en treft
zijn apostelen
slapend aan
5) Judas bij de hogepriester
6) De Judaskus
7) Christus wordt voor Kajafas geleid
8) Christus wordt voor Annas geleid
9) Judas brengt de zilverlingen terug en verhangt zich
10) Bespotting
van Christus
11) Christus wordt voor Pilatus geleid
12) Christus voor
Herodus
13) Pilatus wast zijn handen in onschuld
14) Geseling van Christus
15) Bespotting van Christus
16) `Zie de mens'
17) Kruisdraging
18)
Aankomst te Golgotha
19) Kruisiging
20) Jozef van Arimatea voor Pilatus
21) Kruisafname
22) Bewening
23) Graflegging
24) De slapende
wachters bij Christus' graf De expressieve houdingen van de rijk aangeklede
figuren, de overvloed aan ornamentiek, de aandacht voor de architectuur en het
gevoel voor dramatiek, geven de afzonderlijke taferelen bijna
de aanblik
van kleine genreschilderijen uit de Hollandse Gouden Eeuw
| | |
LITURGIE
&CETERA 
