NOEME WILLEM
VISSER Wie en Waarom

LITURGIE &CETERA Thema's
  Kerkelijk Jaar
Hoofddienst   Getijden   Devotie   Uitingsvormen  

Liturgie

LITURGIEK
Liturgiek TVG

Liturgiegeschiedenis

Joods

Vroeg Christelijk

Oosters Orthodox

Westers Katholiek

Protestants

HYMNOLOGIE

Geschiedenis van de Hymnodie

Oud Joodse Hymnodie
Vroeg Christelijke Hymnodie
Griekse Hymnodie tot 900AD
Latijnse Hymnodie
Lutherse Hymnodie
Calvinistische (Franse) Psalmodie
Nederlandse Gemeentezang
na de Reformatie

Engelse Hymnodie

Muziekgeschiedenis




Luthers Koraal

Een groot corpus aan Duitse en Scandinavische gezang melodieën staat bekend als KORALEN en ontwikkelde zich uit de Protestantse Reformatie van die landen. De koralen reflecteren een verscheidenheid aam muzikale stijlen en melodieën die zich uitstrekken van middeleeuws gregoriaans en de liederen van de 16e eeuwse Meistersänger, tot het barokke met basso continuo begeleide lied. Vanwege zijn voortreffelijke koraal harmonizaties wordt het koraal geassocieerd met Johann Sebastian Bach.

In brede zin kan "koraal" slaan op twee typen religieus lied: (1) R.K. liturgische zan (cantus choralis), en (2) gezang melodieën in de Duitse Evangelisch Lutherse tradition.

De structuur van koralen is vaak de Duitse bar vorm (AAB). Conform de poetische structuur van Duitse koraalteksten zijn er weinig melodieën met de in Engeland meest gangbare structuur 'common (CM), long (LM), or short (SM) metre' in plaats daarvan gebruiken zij een grote verscheidenheid aan andere stanza structuren. Er zijn twee hoofstijlen voor de ritmische beweging in het koraal. Een bestaat uit de stoere ritmes met regelmatige patronen van meest kwart noten en een paar langere notenwaarden, speciaal voor het eind van de regel. Deze stijl wordt soms het"isometrische" ("zelfde metrum") koraal genoemd; het was gebruikelijk in de 18e eeuw en wordt nu geassocieerd met de koraal harmonizaties van J.S. Bach. De andere stijl is bekend als het"ritmische koraal," en bestaat uit onregelmatige ritmes, vaak ook met accentverschuiving, zoals vaak gevonden wordt in de koralen uit de Reformatie tijd (ca. 1520 - 1550), die oorspronkelijk zonder begeleiding gezongen werden. Dit is goed te zien de het oorspronkelijke ritme van Luther's EIN' FESTE BURG.

Koralen kunnen geharmonizeerd worden in de"Bach stijl" met gebruik making van een aantal niet harmonische tonen (LIJDENS KORAAL), of in een eenvoudiger stijl die weinig gebruik maakt van niet harmonische tonen, en bescheiden in cadenzen, zoals LOBE DEN HERREN (harm. door William Sterndale Bennett).

In de tijd van Freylinghausen's beroemde Pietistische liedboek inde vroege 18e eeuw, weerspiegelden de nieuw gecomponeerde koralen de barokke solo lied stijl; het waren meestal arias voor solo stem met 'basso continuo' (vaak klavecimbel en cello) accompaniment. Deze koraal arias werden gepubliceerd met enkel de melodie en de becijferde bas. De bespeler van een toetseninstrument werd geacht de ontbrekende stemmen improviserenderwijs aan te vullen. Hoewel koraal arias werden vereenvoudigd voor gebruik als gemeentezang kregen in die tijd sololiederen de voorkeur boven gemeentezang. Deze solo koralen weerspiegelden de esthetische principes van de late barok, met melodieën die de zanger en instrumentalist volop gelegenheid tot versiering boden.

Veel van de latere koraal melodieën waren geconstrueerd op de intervallen van de drieklank (WIR PLUGEN, UNSER HERRSCHER); sommige gebruikten dansritmes (NEUMARK). Dit zijn maar enkele van de vele stilistische kenmerken die de invloed van algemene muzikale ontwikkelingne op het koraal tonen.

De componist die het meest geassocieerd wordt met het koraal in de 18e eeuw is Johann Sebastian Bach. Bach's talent lag niet zozeer in het componeren van nieuwe gezang melodieën als in het harmonizeren en versieren van het grote corpus aan kerkliederen dat al bestond. Hij maakte uitgebreid gebruik van het koraal in zijn cantates en passionen en harmonizeerde de meeste melodieën vierstemmig voor geoefende koren. Sommige van zijn ingenieuze harmonizaties worden nog gevonden in liedbundels, ofwel in ongewijzigd of in vereenvoudigde vorm voor gemeentelijk gebruik. Bach's bekendste koraal harmonizaties zijn die voor O Hoofd vol bloed en wonden , dat hij zowel in zijn 'Kerst Oratorium' als in zijn 'Mattheus Passion'gebruikte. Enige andere koraal harmonizaties van Bach zijn:


CHRIST LAG IN TODESBANDEN (Liedboek gez 203 "Die in de dood gebonden lag")
DU FRIEDENSFURST, HERR JESU CHRIST
ERMUNTRE DICH (Liedboek gez 481 "O grote God die liefde zijt")
JESU, MEINE FREUDE (Liedboek gez 428 "Jesus, mijn verblijden")
NUN KOMM, DER HEIDEN HEILAND (Liedboek gez 122 "Kom tot ons, de wereld wacht")
O WELT, ICH MUSS DICH LASSEN (Liedboek gez 193 "O wereld, zie uw leven")
ALLE MENSCHEN MüSSEN STERBEN Liedboek gez 230 ("Overwinnaar, grote koning")
VATER UNSER (Liedboek gez 321 ("O Vader die uw woning sticht")
WACHET AUF (Liedboek gez 262 "Op waakt op, zo klinkt het luide")
WAS FRAG' ICH NACH DER WELT
WIE SCHON LEUCHTET DER MORGENSTERN (Liedboek gez 157 "Hoe helder staat de morgenster")

De grootste Duitse 19e eeuwse muzikale bijdrage aan de ontwikkeling van het koraal kwam vanFelix Mendelssohn (1809-1847). Zijn grote koorwerken bevatten harmonizaties voor de koralen:

MUNICH
NUN DANKET (Liedboek gez 44 "Dankt, dankt nu allen God)