Christelijke Symbolen: Het Kruis

Symbolische Kleuren in de Eredienst

Symbolisch Bloemschikken

Betekenis Symbolen en Tekens

Oersymbolen

Apostelen en attributen

Heiligen en attributen

In de beeldende kunst.

Het Kerkgebouw

Kerkhofsymboliek

Enkele oersymbolen

De aarde is van oudsher het symbool van "moeder" (personificatie). De eerste bouwwerken waren heuvels, kunstmatige heuvels, die de buik van de zwangere vrouw symboliseerden. De vrouw en de aarde werden gezien als beginsel van vruchtbaarheid.
Deze symboliek vinden we terug bij de megalietenbouwers en bij de bouwers van de dolmen.
De dolmen symboliseren de baarmoeder. De priester trad de dolmen binnen, hij trad binnen in "moeder aarde". Deze kunstmatige heuvels, megalieten of dolmen werden gebouwd op plaatsen waar de thallurische energie het sterkst was, waar de aarde het meest genezend, dwz. het meest "moeder" was.

Getallen zijn symbolen waarmee we dagelijks geconfronteerd worden.
In de oudheid was het getal de uitdrukking van de kosmische wetmatigheid. De mens zag fenomenen zoals zon, maan, sterren, seizoenen, enz...  Hij legde verbanden en drukte ze uit in getallen. De mens zag de wetmatigheid van de kosmos en interpreteerde dit niet wetenschappelijk maar sacraal. Zo drukte elk bouwwerk, hetzij tempel of piramide, deze kosmische wetmatigheid uit en dienden de bouwwerken tevens om deze kosmische wetmatigheid te versterken. De bouwwerken werden opgericht volgens strikte geometrische patronen. Op zichzelf zijn deze geometrische figuren symbolen. De Kabbalah, het belangrijkste compendium van de joodse filisofie, is gebaseerd op getallensymboliek.

De cirkel is het symbool van oneindigheid, van perfectie en bijgevolg van God. Het is het natuurlijke symbool van zon en maan.
Voor de primitieve mens was zon en maan gelijkwaardig. Visueel zijn ze ook even groot. De eerste woningen waren cirkelvormige tenten. De eerste dansen waren cirkeldansen, zij brachten de mens in trance en gaven een gevoel van heelheid. De voorstelling van de steen der wijzen, de ridders van de ronde tafel, de slang in de vorm van een cirkel die in haar eigen staart bijt was bij de gnostici het symbool van de wijsheid en van de onsterfelijkheid. God wordt beschreven als een cirkel waar de omtrek nergens en het middelpunt overal is. Het ei, dat in doorsnede overal rond is en als geheel gezien wordt als ovaal houdt in zich de "vesica piscis" gevangen. Het is het oersymbool van de schepping en de uitdrukking van de scheppingskracht.

De driehoek is het symbool van moeder en vrouw (Moeder en vrouw als symbool van het collectief onbewuste zegt Carl Gustav Jung). De driehoek is een oersymbool dat overeenkomt met de fysische vorm van het vrouwelijk geslachtsorgaan. De drie hoeken zijn de drie aspecten van de vrouw.
1. de vrouw als maagd (sacraal: als priesteres) 
2. de vrouw als moeder (het levengevend beginsel)
3. de vrouw als minnares (minnares van god, brengster van tederheid, de bezorgde en de verleidster)
Deze drie aspekten, deze drie godinnen zijn één, de driehoek is dan ook het symbool van de drie-eenheid. Over het woord "maagd" zijn heel wat misvattingen. De orthodoxe opvatting over het woord maagd is zeker niet de oorspronkelijke betekenis zoals die door de evangelisten bedoeld werd.
Het gaat niet over het biologisch feit maagd te zijn maar over de kwaliteit van het bewustzijn. Christus werd geboren uit een maagd wil zeggen: Hij werd geboren uit het onbevlekte bewustzijn. Het maagd zijn van O.L.Vrouw dienen we te interpreteren niet als een biologisch feit maar in de zin van een vrouw van zuiver en onbevlekt bewustzijn.
De Indische naam voor moeder-godin is "Ma". De Griekse godin voor moeder aarde is Demeter. Demeter komt van "delta-mater". De griekse letter d(elta) heeft ook de vorm van een driehoek. Demeter wil zeggen: moeder aarde. Zo ook is de Nijldelta een driehoek die bij de Egyptenaren het symbool van de vruchtbaarheid was. Egypte noemt in het oud-Egyptisch "msr", hetgeen driehoek betekent. Eén van de grootste busmaatschappijen in Egypte noemt zich vandaag "MSR". De driehoek is ook het symbool van God en van Satan. In de gnostiek, het dualisme, zijn God en Satan niet los van elkaar te koppelen.  

De "vesica piscis"(blaas/kruik-vis) is het symbool van het geslachtsorgaan van de vrouw, Delphi en vis.
De twee cirkels die elkaar voor een stukje overlappen creëren een biologische symboliek. 
De vesica piscis is eveneens het symbool van de moeder godin die de wereld baart.
Het gemeenschappelijk deel van de vesica piscis heeft de vorm van een vis.
Uit de combinatie van vrouw en vis ontstaat in de mythologie de meermin. De meermin is een archetypisch symbool. De vesica piscis wordt gebruikt bij rituelen in de zwarte magie.  

Het punt is het perfecte symbool. Het is in de astrologie het symbool voor de zon.
Een cirkel met in het middelpunt een punt is het symbool van de mens. De mens is het punt- de cirkel symboliseert de begrenzing van zijn wereld. In de slaap is het bewustzijn een punt, een lichtpunt.  

De spiraal is het symbool van de spirituele groei. De spiraal drukt het cyclisch karakter uit van alles. Alles komt terug. "Panta rei". De wereld is cycliscH.  Het menselijk bestaan is cyclisch, het komt steeds terug, maar niet zoals bij een cirkel, wel op een steeds hoger of lager niveau. De mens zoekt zijn weg in een spiraal. Het labyrint symboliseert deze spiraal. Sedert de oudheid diende men door een labyrint te gaan om een belangrijke plaats te bereiken (cfr. de roman van Umberto Eco: de naam van de Roos).  

De mandala (Sanskriet voor cirkel) is een cirkel in 64 delen opgedeeld en is het symbool van energie en kracht.
De mandala drukt een hogere waarneming uit van een bepaald aspect van het universum.
De mandala symboliseert kracht en energie en is er een abstracte voorstelling van.
C.G.Jung zag de mandala als sleutel tot het collectief bewustzijn.
Familie van de mandala is de jantra (betekent: werktuig). Het voornaamste element in de jantra is het punt.
De jantra is een werktuig om goddelijke krachten in uzelf op te wekken.  

Het medicijnwiel (soort indiaanse mandala) is eveneens het symbool van kracht.
Alles wat kracht geeft is cirkelvormig. Een draaiende beweging van het rad geeft ons het beeld van een spiegel. Door de spiegel doorziet men het leven (zie symboliek van de cirkel).  Het is ook een verzameling van kruisen die in een cirkel gevat zijn.  

Het pentagram
De vijfster gevormd door een in één lijn doorgetrokken vijfpuntige ster. Een andere benaming is de Druïdenster of Druïdenvoet. Het pentagram is de symbolische weergave van de weg die de mens volgt in zijn streven naar volmaaktheid. Het pentagram bekleed in vele religies een voorname en mystieke plaats en was ook in Mytrascultus reeds bekend. Wie het pentagram goed bekijkt merkt een gelijkenis op met het menselijk lichaam. Het hoofd, de armen en de benen. Deze houding is de uitdrukking van een harmonieus mens met een wakker denkvermogen, een ruim gevoelsleven en een stevige fysieke basis (Leonardo Da Vinci). Het pentagram straalt een grote dynamische kracht uit. Het is de bron van mystiek licht dat in alle richtingen verspreid wordt. Bij het dragen van een pentagram dient men dan ook te weten met welke energieën men omgaat. Het is volkomen misplaatst van dit symbool gebruik te maken als men de betekenis er niet van kent. Het kan nare gevolgen hebben.
In de gnostiek symboliseert het pentagram de vijf elementen: licht, vuur, lucht, wind en water. De Bogomielen gebruikten het als herkenningsteken.
In de christelijke iconografie wordt het pentagram als symbool voor de vijf wonden van Christus gebruikt en analoog met de cirkel als symbool voor het verknopen van begin en einde in Christus (alfa en omega).
In de vrijmetselarij speelt het pentagram een zeer belangrijke rol en noemt men het "vlammende ster". De vijf punten symboliseren de stralen van de zon en het midden staat een G geschreven die staat voor God, Gnossis en Geometrie.

 

Het hexagram, Davidster, Salomonszegel of zespuntige ster
Dit symbool bestaat uit twee in elkaar geschoven driehoeken en wordt de laatse decennia helaas geassocieerd met de Jodenster uit het Derde Rijk. Een symbool dat afkeer, schuldgevoelens en haat oproept. Dit oeroude en wijdverbreide symbool dat we tot in de verre oudheid terugvinden betekent echter heel wat anders. Wanneer we het hexagram goed bekijken onderscheiden we twee in elkaar geschoven driehoeken. De driehoek met de punt naar onder symboliseert de vrouw en het vrouwelijke. De driehoek met de punt naar boven symboliseert de man en het mannelijke. De vrouwelijke driehoek staat voor water, de delta. De mannelijke driehoek voor het vuur en het vurige.
Waarom werd dit symbool dan voor de Joden gebruikt? De zeshoekige ster werd door koning Salomon, zoon van David, vandaar Davidster of Salomonszegel, gebruikt om God te symboliseren. Zoals we weten kent het Judaïsme geen afbeeldingen of voorstellingen van God. De ster symboliseert Jahwe en werd gedragen door de koningen van Juda (door de koninklijke messiassen, niet door de profetische of de priesterlijke).
In de alchemie is de zes-ster het symbool van vuur water, lucht en aarde: zijnde de oermaterie. De tekens voor deze vier symbolen zijn dus als volgt: vuur is de driehoek met de punt omhoog, water met de punt omlaag, lucht met de punt omhoog en een horizontale streep door de punt, aarde met de punt omlaag en een horizontale streep door de punt. In de heksenreligie vinden we het aardteken als dusdanig of als omgekeerd kruis.
In de vrijmetselarij wordt het hexagram gebruikt als logezegel en symboliseert de totaliteit.  

De swastika (Sanskriet: "het is goed") is het symbool van welzijn en geluk.
Het symboliseert de wentelgang van de vier seizoenen van het ronddraaiend jaar en van oneindigheid. De swastika is bij de Boedhisten het symbool voor de zon. In het oude China staat het hakenkruis symbool voor de oriëntering naar de vier windstreken en wordt het gebruikt om het getal tienduizend (oneindig) aan te duiden.

In de oud-Indische cultuur geldt het als zegel op het hart van een avatar (bvb. Boedha) en vertegenwoordigen de vier armen de levensruimte van godenwereld, mensenwereld, dierenwereld en onderwereld. Bij de Tau-priesters van Tibet is de swastika het symbool van leven en overwinning. De richting van het rad is dan wel in tegenovergestelde zin van het symbool van welzijn van het Derde Rijk overgenomen. Dit teken, ook het "duivelswiel" genoemd, wordt voortbewogen door vier andere symbolen: de arend, de mens, de os en de leeuw. Deze vier symbolen staan dan weer voor de vier Evangelisten. De Albigenzen, ook Katharen genoemd, gebruikten de swastica met in het midden een rooster met vijf latijnse woorden die hoe men die ook draait en keert steeds dezelfde woorden vormen:  nl sator-arepo-tenet-opera-rotas (de zaaier, de duivel houdt en draait het wiel). Dit "palindroom" (Grieks woord voor teruglopen) was erg populair en werd in de vroege Middeleeuwen over heel Europa verspreid, vooral in de hermetische traditie die graag gebruik maakt van dit soort raadselachtige symbolen. In de christelijke interpretatie is de zaaier God die eeuwig (rotas, de raderen van het Lot) zijn schepping (opera) blijft besturen.

Het kruis is een kosmisch en astraal oerteken.
De oorsprong van de kruisvorm (het Grieks kruis met de gelijke balken) kan een combinatie zijn van vertikale en horizontale balken (geest en materie) of van een orientatie-situatie N-O en Z-W. Het kan refereren naar de rechtopstaande mens met gespreide armen. In de Islam is het kruis het symbool van de universele mens. Het kruis is ook het symbool van de antichaos, het symbool van de ordening en voor het evenwicht in de mens, in het leven, in de natuur en in de kosmos. Het kruis verdeelt een vlak in vier delen, wat visueel een sterke indruk maakt en vaak als schending van een oppervlak ervaren wordt. Het is dus niet verwonderlijk dat het kruis aandacht opeist.
Het kruis is ook het symbool van de levensboom en van de zon (bij Assyriers, Hindoes, Kelten en Grieken), de boom waaruit het leven voortkomt. Het kruis is een symbool van energie (zie medicijnwiel). Daar waar de twee delen elkaar "kruisen" ontstaat een energieveld en is er een concentratie van materie waarin veelal een kracht schuilt. Dit snijpunt is het "heilige paleis" van de Kabbalah en de symbolische plaats waar tegenstellingen worden opgeheven. Dit punt is de harmonie, de rust, de orde, het geluk en het evenwicht. Het kruispunt is ook het symbool van het "ego" (centrum van de kosmos), van de ontmoeting van het hemelse en het aardse, de vereniging van de tegengestelden, het aktieve en het passieve principe, van het positieve en het negatieve, voor het leven en de dood en voor de suprematie van het geestelijke op het materiële. In de voor-christelijke geschiedenis gebruikte men ook reeds kruisen bij de dodensymboliek. Het kruis symboliseert de overwinning van het leven op de dood: de vrouw (horizontaal) ontvangt de man (vertikaal): een vereniging waaruit nieuw leven ontstaat.
In het begin van het christendom was het symbool van Christus niet het kruis maar de herder met het lam en ook de vis. (Gnostici en Katharen wezen de verering voor het kruis af, wie vereert er nu een marteltuig, men vereert toch ook de koord niet waarmee een gehangene verhangen werd). Op plaatsen waar christenen samenkwamen toen het christendom nog verboden was en ze door het Romeinse Rijk vervolgd werden vinden we als merkteken voor hun aanwezigheid een soort medicijnwiel. Dit teken is afkomstig van het Griekse woord  "IXTVS" hetgeen vis betekent.  
Uit dit teken is het Ephesekruis waaruit later het Maltezerkruis ontstaan is. Pas later (na de val van Constantinopel) wordt het kruis het symbool van het Christendom. Men moet sterven om een nieuw leven te creëren. (cfr. Osiriscultus en Egyptische mythologie)
Bij de Maya's verwijst het kruis naar de kosmische indeling in vier windstreken met als vijfde deel het centrum: de mens zelf.
Bij de oud-Egyptenaren gebruikte men het kruis in de hiërogliefen om vernietiging en wraak uit te drukken. Het anch-teken daarentegen is het teken van het leven, de levensboom, de fallus en het teken of symbool van de vruchtbaarheid. 
Bij de Indianen van Noord-Amerika en Canada is het kruis een antropomorf oriëntatiebeeld (antropomorf is de menselijke godsvoorstelling).  De top van het kruis wijst naar de richting van de koude noorderwind, de linkerkruisarm of oostelijke symboliseert het hart en de liefde, de rechterarm is de richting van de vriendelijke westenwind de plaats van de longen waarvan de adem uitgaat en de voet van het kruis symboliseert de brandende zuidenwind en is het symbool voor de vurige passie.
In de symboliek van vele Afrikaanse stammen verwijst het kruis naar de kosmos, naar de sterren of naar hemellichamen.

Sint-Andrieskruis (gekanteld kruis of de x-vorm) is een oorspronkelijk runeteken dat de betekenis heeft van geven (geba) hetgeen gave betekent. Sinds de vroegste geschiedenis van de beschaving wordt het gekantelde kruis gebruikt om een snijpunt van wegen aan te geven. Het Andrieskruis heeft in tegenstelling tot het Griekse kruis een meer dynamisch en spiritueel actief karakter.  

Keltisch kruis: 
voor-christelijk symbool. Het zonnekruis, symboliseert de zon die bron is van alle leven, en wederopstanding in een beter hiernamaals. Veel grafzerken van gesneuvelde soldaten uit de eerste wereldoorlog hebben de vorm van een Keltisch kruis.  

Petruskruis (omgekeerd kruis) is het symbool van de terugkeer naar de aarde. Het Petruskruis is ook het symbool van de heksen. De terugkeer naar de aarde, de heksenreligie is de religie die de oude moederaarde-verering terug in ere wou herstellen.

Rozenkruis is het symbool van eenheid tussen man en vrouw. Tussen Jesus en Maria. Eenheid tussen Jezus en Maria van Magdala, die zijn vrouw zou geweest zijn en bij wie Jezus kinderen had volgens het geheim van de Prieuré de Sion die in Jeruzalem ontstond in de 12de eeuw en die nauw in verband staat met de tempelorde, het Katharisme en de vrijmetselarij.
De broederschap der Rozenkruisers was een esotherische genootschap die streefde naar een humanistisch-ethische wereldhervorming. Ze beloofden de wereld en de menselijke kennis te veranderen in overeenstemming met de hermetische principes. De Isis en Osiriscultus komt hier ook weer naar boven: moeder baart zoon, zoon heeft gemeenschap met de moeder en hieruit wordt nieuw leven geboren.Bij de vrijmetselaars vinden we veel Egyptische symboliek weer. Rozenkruisers is ook de benaming in de Vrijmetselarij voor de 18de graad van de Aloude Schotse Ritus. 
In de matematika wordt het Grieks kruis als symbool van de optelling gebruikt en het Andrieskruis van het vermenigvuldigen. X staat ook voor het onbekende.
Het X-teken is in onze symboliek ook het teken om iets te vernietigen en in de Romeinse nummering staat X voor tien. Dit is afkomstig van twee maal V (vijf: zie de "V" van de hand die vijf vingers telt)

Legende kruisen :

1. Grieks kruis
2. Latijns kruis  
3. Petruskruis
4. Philippuskruis
5. Andreaskruis: Bourgondisch kruis in de heraldiek (St.Andries was de patroonheilige van de Bourgondische hertogen) 
6. Cruxmonogrammatica: vereenvoudiging van het chrismon
7. idem als 6 maar gekanteld waarbij de x bewaard blijft
8. Patriarchale kruis
9. Dubbelkruis
10. Pauselijk kruis
11. Taukruis of Antoniuskruis
12. Taukruis van de Antonieten
13. Gaffelkruis, is ook een runeteken
14. Vereenvoudigde gaffelkruis
15. Krukkenkruis, ook Bourgondisch kruis (zie ook 5)
16. Hakenkruis of swastica
17. Ankerkruis of  muurkruis.
18. Maltezerkruis: embleem ‘Orde van Malta’
19. Vroeg-christelijk ankerkruis.
20. Hengselkruis of anchkruis. Soms ook koptisch kruis genoemd. Oud-Egyptisch teken voor leven.
21. Rozenkruis
22. Jeruzalemkruis: embleem ‘Orde van het Heilig Graf’ en wapenschild van de stad Jeruzalem.
23. Herkruiste kruis
24. Russisch kruis
25. Kruisnimbus: wordt enkel gebruikt als nimbus voor Jezus.
26. Prefatiekruis: gevormd door twee letters van Vere Dignum (V=menselijke natuur van Chistus en D=Goddellijke natuur). Veelal gebruikt op missaals en communieprentjes.